"Божае вогнішча", або Святкуем смачна на вігілійную вячэру

Зазірнула ў вакенца маладое сонейка, нараджэнне якога адбылося ў ноч з 21 на 22 снежня. Сонейка павярнула на лета, а ў народзе кажуць: "Сонца на лета – зіма на мароз".

Згодна з народнымі ўяўленнямі сонца з’яўлялася крыніцай усякага дабра і ласкі:

Лічылі, што сонца – той наймацнейшы ў свеце агонь, які грэе неба, каб людзям было цёпла. Можа, таму ў дні сонцаваротаў да яго звярталіся:

Разважаючы калісьці аб касмічных свяцілах, вясковец казаў, што сонца бачыцца маленькім таму, што вельмі далёка ад зямлі. Вымяраючы гэту адлегласць, меркавалі, што калі б давялося звязаць усе ніткі, напрадзеныя бабамі з самага вялікага сяла за цэлы год, то іх бы не хапіла да сонца.

"Божае вогнішча", сонейка, цэлы дзень працуе, коціцца па небу на захад, а ночы адпачывае пад зямлёй. А яшчэ ў народзе верылі, што на зямлі ёсць месца, дзе ўвесь час сонечна. Яно ў Ерусаліме, бо там жыў сам Хрыстос, Божы сын.

Нараджэнне сонца амаль супадае з нараджэннем Хрыста і гэтыя падзеі селяць у чалавечым сэрцы надзею на лепшае.

Зусім хутка ў каталікоў, грэка-каталікоў і пратэстантаў Каляды пачнуцца з вігілійнай вячэры, якую прынята ладзіць з 24 на 25 снежня.

Вось ужо болей за дзве тысячы гадоў хрысціяне ў гэту чароўную ноч вітаюць прыход у свет Хрыста, радасна ўсклікаючы:

Паўсюдна пануе святочны настрой і ўсе шчыра жадаюць адзін аднаму шчасця ды Божай ласкі! У гэты вечар пачынаюць спяваць калядкі. На вуліцах і каля касцёлаў можна сустрэць гурты моладзі, якая спявае іх з асаблівым запалам, што выклікае цёплы водгук у сэрцах вернікаў, выходзячых з касцёла пасля набажэнства:

Пасля святочнай вячэры ўсе, хто мае сілы, ідуць у касцёл на "Пастэрку" – гэта Святая Імша, назва якой якая паходзіць ад лацінскага слова "pastor", што азначае "пастух". Ёсць паданне, што ў ноч, калі нарадзіўся Хрыстос, непадалёку пасвілі свой статак віфліемскія пастушкі, якія разам са сваімі авечкамі ды козамі першыя пакланіліся Збаўцу. Гэтая памятная сцэнка сёння адлюстроўваецца ў кожным касцёле: у яслях ляжыць маленькі Ісус, над якім з пяшчотаю і любоўю схіляецца яго маці і святы Іосіф, а крыху паводдаль стаяць пастушкі...

На змярканні 24 снежня ў кожным доме пачынаюць рыхтавацца да вігілійнай вячэры, звычай адзначаць якую ў Беларусі з’явіўся яшчэ ў ХVІІІ стагоддзі. Слова вігілія мае паходжанне ад лацінскага "vigiliare" і азначае "начное чуванне". Дарэчы, у каталіцкім касцёле так называюць дні, якія папярэднічаюць найвышэйшым святам.

У хаце па-святочнаму зіхаціць рознакаляровымі агнямі ялінка, а гаспадыня рыхтуецца накрываць стол, за якім збіраецца ўся сям’я. Тут мусяць знаходзіцца найбольш смачныя посныя стравы, колькасць якіх заўсёды няцотная.

Кожная гаспадыня гатуе стравы па сваім выбары, часта абапіраючыся на сямейныя традыцыі. Але ёсць стравы, якія павінны быць прыгатаваныя абавязкова. Гэта тычыцца куцці – кашы з ячменнай або пшанічнай крупы, запраўленай у гэты вечар мёдам. Цяпер такую куццю часам вараць з рысу, дадаючы ў яе разынкі, арэхі, мёд. Але ў маёй сям’і заўсёды прытрымліваліся першага, старажытнага варыянта прыгатавання гэтай абрадавай кашы.

Дарэчы, Куццёй называюць усе тры святочныя вячэры напрацягу Каляд ад 24 снежня па 6 студзеня. На ўсе тры куцці заўсёды гатуецца "багатая" вячэра – гэта значыць, разнастайная на стравы, прыгатаваныя з лепшых, часам далікатэсных прадуктаў.

Першая вячэра з трох – напярэдадні Раства Хрыстова – носіць назву "Вялікая куцця". На стале прысутнічаюць бліны, разнастайныя кісялі, стравы з грыбамі, рыба, прыгатаваная рознымі спосабамі, у тым ліку і рыбны халадзец, грыбны квас або рыбны суп, дэсерты і гарачыя напіткі, а таксама іншыя посныя стравы. Але ж распачынаюць вячэру традыцыйна з дзялення аплаткі – прэснага белага хлеба, што з’яўляецца адным з сімвалаў Хрыста. І толькі потым пачынаюць частавацца астатнімі стравамі.

Увесь перадкалядны тыдзень рыхтуючыся да свята, гаспадыня завіхаецца па гаспадарцы. Трэба прыбраць у хаце, накупіць падарункаў і прадумаць меню. Вось толькі некалькі старадаўніх рэцэптаў, якія калісьці з гэтай нагоды гатаваліся на землях сучаснай Беларусі.

Вячэра пачынаецца з лёгкага супа. І юшка з добрай рыбы тут вельмі дарэчы! Для прыгатавання гэтай рыбнай юшкі прыдасца любая рачная рыба. На Любаншчыне, напрыклад, кажуць, што найлепшая вуха атрымваецца з ярша, карпа, ляшча і акунька. Але гэты спіс можна пашырыць. Са шчупака і судака таксама смачна!

Як гатаваць. Пачышчаную і парэзаную на кавалкі рыбу пакласці ў гаршчок, дадаць астатнія інгрыдыенты, заліць вадой і ўставіць у печ, каб закіпела, зняць пену, пасаліць і працягваць варыць у негарачай печы 50-60 хвілін. Затым даць юшцы крыху адстаяцца. Падаць з хлебам або варанай бульбай.

Амаль кожная гаспадыня імкнулася падаць да святочнага стала страву з якой-небудзь далікатэснай рыбы. Але не кожнаму гэта ўдавалася па розных прычынах, і вынаходлівыя кухары навучыліся паляпшаць смак танных рыб пры дапамозе розных кулінарных прыёмаў. Так "хатняга ласося" гатавалі з вэнджанага сома, траску са шчупака ці судака, а "простага селядца" даводзілі да смаку так, каб ён быў гэткі ж далікатны, як "галандскі".

Селядзец – адна з абавязковых дванаццаці посных страў на Куццю, таму прапаную прыгатаваць старадаўнія стравы з любімага амаль усімі беларусамі селядца і далікатэсных асятра і палтуса.

Як гатаваць. Выпатрашанага селядца заліваюць халоднай вадой і выносяць на холад на 24 гадзіны. На 1,5 літра воцату дадаюць цыбулю, прысмакі. Усё тры разы кіпяцяць, астуджаюць, кладуць туды вымачаны селядзец і ставяць у халоднае месца.

Карысныя заўвагі:

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Нашмараваць бляху маслам, выкласці яе нарэзанымі пласцінамі морквы, цыбулі, і пятрушкі. Узяць вялікі мясісты кавалак пачышчанага і прамытага асятра, пасаліць, пакласці на высланую гароднінай бляху, паліць зверху падсмажанай на масле цыбуляй, астуджанай і змешанай з двума ўзбітымі яйкамі, пасыпаць цёртым хлебам і паставіць у гарачую духоўку. Пасля запякання зняць з бляхі. Змяшаць з віном шклянку юшкі, зваранай з рыбнай галавы і больш дробных кавалкаў асятра, воцатам, дадаць некалькі лыжак гарчыцы, закіпяціць усё і заліць гэтым соусам запечанага асятра.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Палтуса пачысціць, разрэзаць, прамыць, пасаліць і адварыць у адмысловым посудзе з шырокім друшляком. Палтуса кладуць уніз хрыбтом, дадаюць шмат зеляніны і карэння і вараць на невялікім агні паўгадзіны або больш, да поўнай мяккасці рыбы. Падаюць на талерцы разам з адварной бульбай і зялёнай пятрушкай, а ў соусніцу наліваюць галандскі соус.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Свежае масла ўзбіць да кансістэнцыі смятаны, дадаць жаўткі, муку, соль і драбок цукру. Памешваючы, даліць столькі добра ўваранай юшкі, каб атрымаўся густы соус. Дадаць некалькі кружочкаў лімона. Як толькі соус нагрэецца – ён гатовы.