Беларускае надвор'е ў 2021 годзе не толькі адрознівалася зменлівасцю, але і перыядычна ўпадала ў крайнасці, перавышаючы векавыя рэкорды.
Нядаўна ў сацсеткі прасачыліся фотасведчанні таго, што ў Беларусі ў снежні знаходзяць лісічкі. З актуальнай тэмы карэспандэнт Sputnik Мікалай Міхнавец і пачаў размову з дырэктарам Інстытута прыродакарыстання Нацыянальнай акадэміі навук, загадчыкам Цэнтра кліматычных даследаванняў, доктарам фізіка-матэматычных навук, прафесарам Сяргеем Лысенкам.
Станоўчыя зваротныя сувязі
Па статыстыцы такі цёплы снежань здараецца ўжо не раз за апошнія гады. Напрыклад, мінулы (паводле звестак Белгідрамета) аказаўся вельмі цёплым і заняў другое месца ў рэйтынгу самых цёплых за ўвесь перыяд метэаназіранняў – пасля снежня 2006 года.
Эксперт адзначае, што зімовае пацяпленне адбываецца значна хутчэй, чым у астатнія поры года.
"Гэта звязана з дзеяннем так званых "станоўчых зваротных сувязей", якія ўзмацняюць парніковае пацяпленне ў зімовы перыяд. Справа ў тым, што ў выніку парніковага пацяплення імкліва скарачаецца плошча снежнага покрыва, а аголеная глеба, у адрозненне ад снегу, адбівае значна менш сонечнага выпраменьвання, што прыводзіць да дадатковага пацяплення падсцілаючай паверхні", - распавёў вучоны.
Ён падкрэсліў, што сярэдняя зімовая тэмпература ў Беларусі ў параўнанні з 1960 годам павысілася ўжо больш як на 3 градусы, тады як рост сярэдняй летняй тэмпературы за гэты ж перыяд склаў толькі 1,8 градуса.
Зрэшты, па словах суразмоўцы, гэта не значыць, што кожная наступная зіма будзе цяплейшай за папярэднюю.
"Наадварот, у выніку глабальнага пацяплення адбыліся істотныя змяненні ў атмасфернай цыркуляцыі і глабальным гідралагічным цыкле, што суправаджаецца павелічэннем частаты ўзнікнення экстрэмальных з’яў надвор’я", - растлумачыў спецыяліст, удакладніўшы, што павялічылася верагоднасць развіцця над кантынентамі атмасферных блакіраванняў, а гэта зімой прычына моцных пахаладанняў.
Паводле ацэнак кіраўніка Цэнтра кліматычных даследаванняў, сёлетняя зіма, верагодна, не стане занадта цёплай.
"Справа ў тым, што ў характары атмасфернай цыркуляцыі Атлантыка-Еўрапейскага рэгіёна прысутнічаюць квазісямігадовы цыкл, які выразна праяўляецца ў сярэдняй зімовай тэмпературы, колькасці марозных дзён у халодны перыяд года, колькасці зімовых дзён з адлігамі і іншых кліматычных характарыстыках", - адзначае прафесар. І звяртае ўвагу, што зараз гэты цыкл знаходзіцца ў адмоўнай фазе, таму верагоднасць надыходу халодных зім павышаецца.
"У зменлівасці Атлантыка-Еўрапейскай цыркуляцыі прысутнічае і іншы цыкл - з перыядам каля 60 гадоў, але ён праяўляецца ў асноўным у летняй тэмпературы і дастаткова доўга расцягнуты па часе", - сказаў доктар фізіка-матэматычных навук.
У глабальнага пацяплення ёсць плюсы, але шкоды больш
Мінулае лета ў Беларусі стала другім па цяпле за 141 год назіранняў, уступіўшы толькі 2010 году. Рэкордна высокая тэмпература была зафіксавана 23 чэрвеня (+37,1°С). А ці ёсць нейкія плюсы ў глабальнага пацяплення і ці можна пераменлівы клімат выгадна выкарыстоўваць?
Эксперт адзначыў, што глабальнае пацяпленне для Беларусі мае як станоўчыя, так і адмоўныя бакі. З аднаго боку, павышэнне тэмператур дае магчымасць знізіць затраты на ацяпленне і пашырыць перыяд правядзення сельгасработ. З іншага, узрастаюць выдаткі на кандыцыянаванне памяшканняў, а гэта больш затратны працэс, чым ацяпленне.
"Ад летняга пацяплення для Беларусі пакуль больш шкоды, чым карысці. З ростам летніх тэмператур істотна ўчасціліся і ўзмацніліся хвалі цяпла. Калі да пачатку сучаснага пацяплення яны ўзнікалі ў сярэднім адзін раз у тры гады, то цяпер - не радзей за 1 раз у 2 гады, а на поўдні Беларусі і па некалькі разоў у год", - растлумачыў Лысенка, дадаўшы, што ў летні сезон скарачаецца працягласць выпадзення ападкаў на ўсёй тэрыторыі краіны на 20% і адначасова павялічваюцца максімальныя сумы ападкаў на 20-30% з найбольшым ростам у паўднёвых раёнах. Гэта, у сваю чаргу, прыводзіць да паўтаральнасці засух розных градацый на большасці метэаралагічных станцый.
"Згодна з разлікамі кліматычных мадэлей, чакаецца павелічэнне працягласці засушлівых перыядаў у летне-асенні сезон, што сведчыць аб далейшым нарастанні экстрэмальнасці клімату", - падкрэсліў вучоны.
Як следства, пры пацяпленні павялічваецца выпарэнне і страты глебавай вільгаці, якія не кампенсуюцца ростам ападкаў. Паводле слоў субяседніка, у сучасны перыяд выпаральнасць (патэнцыйнае выпарэнне) пераважае над ападкамі практычна на ўсёй тэрыторыі Брэсцкай і Гомельскай абласцей. Аналіз шматлікіх спадарожнікавых дадзеных паказвае, што летняе пацяпленне і ўзмацненне засушлівасці клімату паўднёвай часткі Беларусі зніжае прадуктыўнасць ворных зямель.
"У сувязі з гэтым раёны Беларусі, якія маюць вялікі працэнт зямель з прыкметамі біякліматычнай дэградацыі, патрабуюць першачарговага ўкаранення сучасных тэхналогій павышэння ўрадлівасці глеб і адаптацыі да змянення клімату", - сказаў на заканчэнне эксперт.
Ці можна спрагназаваць надвор'е на працяглы перыяд?
Метэаролагі ўсяго свету могуць даваць больш-менш дэталёвы прагноз надвор'я (па днях) толькі на тэрміны да двух тыдняў – гэта тэарэтычная мяжа колькасных прагнозаў надвор'я. Як растлумачыў Сяргей Лысенка, у прагнозах надвор'я на месяц і больш мае сэнс арыентавацца толькі на знак анамаліі надвор'я: вышэй або ніжэй за норму.
"Прычым нават самыя дасканалыя лічбавыя мадэлі могуць прадказаць знак анамаліі тэмпературы са своечасовасцю ў месяц з апраўдвальнасцю толькі каля 60%", – запэўніў прафесар.
На думку спецыяліста, для павышэння якасці колькасных прагнозаў надвор'я неабходна лепш вывучаць Сусветны акіян і звязаныя з ім змены ў характары акіянічных плыней і атмасфернай цыркуляцыі. Паколькі сучаснае разуменне гэтых працэсаў недастаткова нават для колькаснага апісання шматлікіх доўгаперыядных цыклаў у клімаце Зямлі, то прадпрымаюцца спробы пабудаваць мадэлі машыннага навучання, якія ўлоўлівалі б складаныя заканамернасці на аснове папярэдніх назіранняў.
Але праблема ў тым, што інструментальныя назіранні ахопліваюць толькі параўнальна невялікі гістарычны перыяд (для тэмпературы – гэта апошнія 150 гадоў), чаго не хапае для надзейнага навучання мадэлей, якія выкарыстоўваюць штучны інтэлект. Акрамя тэмпературы і, напрыклад, ападкаў, для прагнозу не абысціся без спадарожнікавых дадзеных аб воблачнасці і ўтрыманні вадзяной пары ў атмасферы.
"А эра спадарожнікавых назіранняў, як вядома, пачата толькі ў 1980-х, што яшчэ больш павышае рызыку "неданавучання" мадэлей, якія заснаваны асабліва на статыстычным матэрыяле", – падкрэсліў вучоны.
Больш перспектыўным напрамкам, на думку Сяргея Лысенкі, з'яўляецца выкарыстанне метадаў машыннага навучання для карэкціроўкі колькасных прагнозаў надвор'я. Нейрасеці маглі б набліжаць колькасныя прагнозы надвор'я да дадзеных фактычных назіранняў на метэастанцыях.
Якое надвор'е будзе ў 2022 годзе?
Эксперты Метэаралагічнага бюро Вялікабрытаніі прагназуюць, што 2022 год стане адным з самых гарачых у гісторыі: сярэдняя глабальная тэмпература ў наступным годзе будзе на 0,97-1,21 градуса вышэй за ўсярэдненае значэнне ў даіндустрыяльны перыяд.
Пры гэтым адзначаецца, што сусветная тэмпература можа знізіцца з-за эфекту Ла-Нінья (супрацьлеглае Эль-Ніньё). З'ява перыядычна праяўляецца ў паўднёвай частцы Ціхага акіяна, калі стабільны ўсходні вецер гоніць цёплую ваду ад берагоў Перу і Чылі ў бок Інданезіі і Аўстраліі. На паверхню паднімаецца халодная вада з марскіх глыбінь, што прыводзіць да пахаладання ў рэгіёне.
Верагодныя наступствы – прахалодная і вільготная зіма на поўначы Еўропы, дажджлівае лета ў Інданезіі і Аўстраліі, моцныя мусоны ў Паўднёва-Усходняй Азіі. Зіма на расійскім Далёкім Усходзе, у Японіі, Карэі, Канадзе і на поўначы ЗША ў гэтых умовах прагназуецца снежнай і ветранай.
Чытайце таксама:
На Новы год зноў слата? Сіноптыкі распавялі, калі скончацца маразы
Кіраўнік Мінпрыроды расказаў пра прычыны "калапсу тэмпературы" паветра
Парахавая бочка: навукоўцы папярэдзілі пра катастрофу на Зямлі