Пра бабулю Ганну і генеалогію: амаль містычная сустрэча ў архіве

Падставай для зусім звычайнага інтэрв'ю, было паведамленне на сайце архіва аб прыпыненні прыёму заявак на правядзенне генеалагічных даследаванняў да канца 2022 года. Ніхто не думаў, якія містычныя моманты здарацца ў архіве. Але для пачатку крыху архіўнай "руціны".

Ажыятажу і павышанага попыту на складанне радаводаў у Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі няма. Як расказала карэспандэнту Sputnik Тамары Бяляевай загадчыца аддзела выкарыстання дакументаў і інфармацыі Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі Вольга Чарвінская, ідзе планавая работа, выконваюцца тысячы запытаў, апрацоўваюцца сотні тысяч дакументаў.

Штогод у архіў паступае да 6 тысяч запытаў рознай складанасці.

"Кожнае генеалагічнае даследаванне праводзіцца на працягу некалькіх месяцаў. Гэта як дысертацыю напісаць пра чыюсьці сям'ю - тое ж самае зрабіць генеалогію", - тлумачыць Вольга Чарвінская, паказваючы таўшчэзныя старыя рукапісныя кнігі. Таму пакуль і спынены прыём заявак.

Усе кнігі дарэвалюцыйныя, некаторыя называюцца "рэвізскія казкі". І гэта не вытворчы слэнг архівістаў – так навукоўцы называюць старажытныя кнігі аб перапісе насельніцтва.

"Гэта планавая праца. Мы набіраем на год каля ста заявак. І яны ўсё, як правіла, павышанага ўзроўню складанасці", – кажа вучоны. Зразумела, што такая паслуга платная.

"Колькі доўжыцца даследаванне (складанне радаводу – Sputnik), залежыць ад захаванасці дакументаў, якога саслоўя былі людзі, якога веравызнання. Бывае так, што не менш за месяц працуем. Ніводнае даследаванне не бывае простым – заўсёды ёсць якая-небудзь асаблівасць або складанасць", - распавяла Вольга Чарвінская.

Каб выканаць запыт аб радаводе або продках архівісты шукаюць інфармацыю па метрычных кнігах, у якіх змяшчаюцца звесткі трох відаў – аб народжаных, шлюбных і памерлых. Такія дарэвалюцыйныя кнігі захоўваліся ў культавых установах і вяліся святарамі, ксяндзамі, рабінамі.

"Асноўная крыніца для пошуку інфармацыі аб нашых продках - гэта метрычныя кнігі. Прыкладна адна тысяча заявак у год - на комплексныя генеалагічныя даследаванні, калі чалавек хоча аднавіць максімальныя звесткі аб сваёй радні", - тлумачыць навуковец.

Зразумела, што любы архіў, дзе захоўваюцца старажытныя кнігі, архіўныя дакументы, фатаграфіі, запісы, месца містычнае. Але гэта я зразумела, калі Вольга Чарвінская пачала расказваць, над чым яна працуе ў сапраўдны момант, і аказалася, што яна збірае матэрыял пра маіх землякоў.

І паказвае метрычную кнігу за 1874 год, якая была складзена ў адной з цэркваў Сенненскага павета. Святар запісваў дадзеныя сваіх прыхаджан.

"Першая частка - запісаў тых, каго ён ахрысціў за 1874 год. У другой частцы, каго абвянчаў 1874, а ў трэцяй частцы кнігі звесткі аб памерлых, каго адпявалі і пахавалі", тлумачыць навуковец, як тады складаліся метрычныя кнігі і "казкі".

Зразумела, што паслугі на складанне радаводаў, генеалагічных дрэў, з'яўляюцца платнымі. Але, як аказалася, любы ахвочы можа прыйсці і пакапацца ў архіўных дакументах зусім бясплатна.

"Мы раім прыйсці ў чытальную залу нашага архіва. Кожны год у нас да 10 тысяч наведванняў чытальнай залы. Людзі прыходзяць да нас і самастойна могуць шукаць цікавую для іх інфармацыю аб продках. Гэта бясплатна. У кагосьці гэта ператвараецца ў сапраўднае хобі", - расказвае вучоны.

Архівіст расказала, што па складанне генеалагічнага дрэва, пошук даных аб сваіх продках звяртаюцца не толькі жыхары Беларусі.

"Да нас звяртаецца шмат нашчадкаў іўдзеяў, якія з'ехалі даўным-даўно, жывуць у Ізраілі. Настальгуюць аб сваіх продках, па радзіме, і мы дапамагаем ім. Да рэвалюцыі ў іудзеяў былі асобныя метрычныя кнігі. Яны таксама троечастные - нарадзіўся, пабраўся шлюбам, памёр. У гэтых кнігах запісы вяліся на двух лістах - адзін быў на рускай мове, адзін на ідыш", - распавяла навуковец.

Паводле яе слоў, у архіў за складаннем радаводаў таксама звяртаюцца грамадзяне Расіі, Украіны, Аўстраліі, Аргенціны, Германіі, Вялікабрытаніі.

Яшчэ адзін містычны момант падчас інтэрв'ю здарыўся, калі Вольга Чарвінская расказвала, што ў некаторых рэгіёнах да рэвалюцыі пры складанні метрычных кніг святары як правіла не ўказвалі прозвішчаў.

"(…) да рэвалюцыі святар прозвішча не пісаў, калі хрысціў. Ён іх і так ведаў, сваіх вернікаў. Яму не патрэбныя былі прозвішчы. Глядзім па імені", - распавядае навуковец, гартаючы метрычную кнігу.

І ў якасці прыкладу яна прамаўляе такую ​​фразу: "Вось ваша бабуля Ганна нарадзілася ў такім населеным пункце і ў такім годзе".

Я была ў шоку - адкуль зусім незнаёмы чалавек можа ведаць, як звалі маю бабулю Ганну Васільеўну Няфёдаву, якая нарадзілася ў 1895 годзе. Навуковец-архівіст так і не адказала, як ёй удалося адгадаць.

Вольга Чарвінская таксама звярнула ўвагу на адзін вельмі істотны момант. Ён актуальны напярэдадні Радаўніцы, калі хрысціяне на 9-ы дзень пасля Вялікадня ідуць на могілкі памінаць сваіх продкаў.

“Вось вы прыйшлі на старыя могілкі, знайшлі магілку свайго сваяка, які памёр, да прыкладу, у 1874 годзе. На крыжы застаўся выцвілы надпіс. Пастарайцеся знайсці дадзеныя свайго продка, прыйдзіце да нас. У архіў прыходзяць людзі, якія мяняюць помнікі сваім продкам. Яны заказваюць метрычныя кнігі пра памерлых і пачынаюць шукаць”, - расказвае яна.

Ужо развітваючыся, Вольга Чарвінская спытала, як маё дзявочае прозвішча.

"Я нядаўна завяршыла работу над запытамі аб людзях па прозвішчы Пракаповіч з Сенненскага раёна", - сказала вучоны.

Пасля гэтых слоў, сумневаў у тым, што архіў - гэта містычнае месца, у мяне не засталося.