Калі грак на гары – вясна на двары, або Як Язэп спрыяе "прахвостам"

Перад астранамічным веснавым раўнадзенствам, якое ў гэтым годзе адбудзецца 21 сакавіка, народны каляндар поўніцца цікавымі народнымі звычаямі. Так, раней, 17 сакавіка вяскоўцы сустракалі прылёт гракоў, 18-га – займаліся расадай капусты, а 19-га – калі такое здаралася – жанілі "прахвостаў".

Літаральна некалькі дзён засталося да сонцавароту, падчас якога штогод адбываецца птушыны баль, што завецца Саракі. У прадчуванні гэтага свята паціху вяртаюцца з выраю розныя птушкі. На Палессі ўжо корпаецца ў смецці каля хат маленькая птушачка смяцюх і кажуць, што ўжо прыляцеў жавронак, бо, нягледзячы на снег, які там-сям яшчэ ляжыць бруднымі лапінамі, жаваранкава песня жыццядайна трымціць над полем.

Чакалі продкі таксама і гракоў, бо кажуць жа, што ўбачыўшы грака, трэба з распрасцёртымі абдымкамі сустракаць вясну. Дарэчы, гэтыя птушкі сёлета прыляцелі не раней і не пазней за 17 сакавіка, калі ў народным календары і ўсталяваны прысвятак, прысвечаны Герасіму Гракоўніку.

Цікава, адкуль, не маючы календара, птушкі ведаюць дзень свайго прылёту? А можа і ёсць у іх той каляндар, толькі нам пра тое невядома. І вось ужо птушыная чарада абляпіла верхаліны дрэў, праводзячы сваю крыклівую нараду, ды так, што ў памяці абуджаюцца радкі з вершыка Васіля Віткі:

Кажуць, што ў грачыных крыках вялікі прыродны сэнс. Мабыць, таму продкі і заўважалі:

Часу для адпачынку ў птушак няма, бо грак – птушка працавітая. Прыляцелі – і за працу: трэба аглядаць старыя гнёзды і віць новыя. Назіраючы за гракамі, сяляне здаўна верылі, што па тым, як птушкі будуюць гнёзды, можна варажыць на свой бліжэйшы лёс: ці ўстаіць выбранае гняздо на дажджы і ветры, ці скінецца, што нядобры знак, – такім будзе й лёс у чалавека ў гэтым годзе.

Тым не менш, нават сухія галінкі ад гэтых гнёздаў падымалі з зямлі і неслі ў хату. Лічылася, што іх наяўнасць здольная прадухіліць любую дэпрэсію! Гэта, мабыць, таму, што руплівая птушка заўсёды таропка рухаецца па зямлі ў пошуках патрэбнага і ў яе няма часу да меланхоліі. Дарэчы, дзецям, якія нарадзіліся 17 сакавіка, прадракалі быць клапатлівымі гаспадарамі. А пяро ад гэтай птушкі, знойдзенае на пашы, здольнае было аберагчы таго, хто носіць яго з сабой, ад сурокаў і іншых непрыемнасцей!

Магчыма, такое пяро пры сабе мелі і маладыя хлопцы, якія, уступаючы ў сталы ўзрост, рыхтаваліся да "хаджэння ў парубства".

Дню уступлення ў "парубкі" надавалася вялікае значэнне, менавіта з гэтага моманту 18-ці гадовы хлопец лічыўся поўнасцю дарослым, бо дагэтуль ён не меў права шукаць нявесту і сватацца. Згодна са звычаем, хлопец ахвяраваў адзін рубель на частаванне маладым хлопцам, якія прымалі яго ў свой гурт. Падзея адзначалася гулянкай і хаджэннем цэлай кампаніяй з песнямі па ўсім мястэчку. Новаспечаны "парабак", якога пазней наймалі для выканання сельскагаспадарчых работ, падчас "заробкаў" мог пачынаць прыглядацца да дзяўчат.

Вядома ж, худы, як "вясновы грак", хлопец у парабках не зарабляў вялікіх грошай. Захавалася нават прымаўка:

"Парабства" было хоць амаль і добраахвотным, ды лічылася моцнай жыццёвай школай, дзе юнак сталеў. Плюсам было і тое, што, апынуўшыся за межамі бацькоўскай хаты, ён меў магчымасць самастойна знаёміцца з дзяўчатамі тых мясцовасцей, дзе працаваў. Зарабіўшы грошы, "парабак" мог набываць падарункі для дзяўчыны, якая яму падабалася, ды засылаць сватоў.

Але ж часта ў бацькоў на нявесту для сына былі іншыя планы. Таму, каб не ажаніцца на нялюбай, хлопец ішоў на своасаблівы падман: юнак, дамовіўшыся з мілай сэрцу дзяўчынай, пераадольваў волю сваіх бацькоў, якім, апраўдваючыся, тлумачыў, што меў пазашлюбныя адносіны з абранніцай і таму ўжо заручаны з ёй, а калі ён абяцання не стрымае, то бацька каханай дзяўчыны пагражае падаць у суд:

Не маючы іншага выйсця, бацькі мусілі згаджацца на жаніцьбу сына, па яго выбары ладзячы дзеля людскога вока сватанне.

Часта подобнае здаралася падчас вясновага посту, калі Касцёл і Царква забаранялі шлюб. І ўсё ж вяселле адбывалася! На гэты конт у народзе мелі прыказку:

Дарэчы, у народным календары Язэпа нашы продкі ўшаноўвалі 19 сакавіка і казалі:

У народзе прыкмячалі, што калі на Язэпа добрае надвор’е, значыцца год будзе спрыяльны для ўраджаю. А гэта была добрая навіна для тых, хто 18 сакавіка, у свята Конана-агародніка, рыхтаваўся да пасеву капусты на расаду.

Ну, а пакуль тая капуста парасце, у добрых гаспадароў яшчэ маецца мінулагодні запас, як свежай, так і кіслай капусты. З гэтай нагоды прапаную добры рэцэпт поснай старабеларускай стравы.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Абабраць качан капусты ад верхніх лістоў, выдаліць храпку. Адварыць яе ў падсоленай вадзе, каб лісце стала мяккім, але не пераварылася. Дастаць капусту з адвару і крыху астудзіць, аддзяліць капусныя лісты. Прыгатаваць фарш са свежых грыбоў: грыбы адварыць, адцадзіць і нашаткаваць саломкай, дадаць у іх дробна пасечаную цыбулю, крыху змолатых спецый, падсмажыць на алеі, у канцы дадаць жменю здробненай зеляніны кропу. У адвар капусты і грыбоў дадаць лаўровыя лісты і соль па смаку. Фарш закруціць у капусныя лісты, скласці галубцы ў глыбокую патэльню або каструлю, заліць капусна-грыбным адварам, накрыць крышкай і тушыць, пакуль лісце капусты крыху не памякчэе і не напітаецца адварам.

Тым, хто не прытрымліваецца посту, можна выкарыстоўваць свойскі смятанны соус, дадаючы ў адвар смятану (150-200 г).