"Каб авёс вялікі парос": гатуем старажытныя стравы і лекі з "конскай" расліны

Цудоўную майскую раніцу прыемна пачаць са смачнага сняданка, каб адна з апошніх субот вясны прайшла ўдала. Дзянёчак сёння адметны, бо ў народным календары за 20 мая замацаваны прысвятак Антоній, які ў некаторых раёнах Беларусі калісьці служыў арыенцірам для сяўбы аўса.

У народзе прыкмячалі:

У кожнай вясковай гаспадарцы частку пахатнага поля абавязкова адводзілі пад сяўбу гэтай харчовай і кармавой зерневай культуры.

Авёс – культурная расліна, якая вядомая практычна ўсёй планеце. Радзімай аўса лічаць Паўночна-Усходні Кітай і Манголію. У Беларусі авёс высокі, а вось у Туркменіі ўвесну барханы пакрываюцца дзікарослым аўсом, які не вышэйшы за 10 см. Поле, дзе ён расце, нагадвае шаўковае покрыва, да якога хочацца дакрануцца рукой.

Дарэчы, вялікая папулярнасць гэтай "конскай" расліны ў гаспадарцы нашых продкаў нашла адлюстраванне і ў наступных народных прымаўках:

ці

або

Сустракаецца авёс і ў народнай кулінарыі. Аб карысці аўсянай кашы з маленства вядома кожнаму, але ў беларускай кухні нямала цікавых і смачных страў з выкарыстаннем круп з гэтай цудоўнай зерневай культуры: з аўса здаўна гатавалі кашы, малочныя і мясныя супы, рабілі накрыпку для рыбы, птушкі, мяса, а таксама гатавалі салодкі або кіслы кісель.

Таксама авёс з’яўляецца раслінай, якая здольная ацаляць. Спектр яго аздараўленчага ўздзеяння на чалавечы арганізм вельмі шырокі. Ён аказвае агульнаўзмацняючае, танізуючае, жаўцягоннае, супрацьзапаленчае, павышаючае апетыт дзеянне. Так, напрыклад, аўсяную муку і крухмал, як каштоўны дыетычны прадукт, ужываюць пры вострых захворваннях страўнікавых хвароб. Адвар аўса з мёдам карысны пры прастудзе як жарапаніжаючы і супрацьзапаленчы сродак. Асабліва добра спалучаць прыём адвару і выкарыстоўванне ночвы з аўсянай саломкай. Адвар з аўсянай саломы ўжываецца пры неўралгіях, алергічных, скураных захворваннях, пры выпадзенні валасоў, павышанай патлівасці. Настойка са спелага зерня дапамагае кінуць курыць, супакойвае нервы, нармалізуе сон. Ды й наогул рэгулярнае ўжыванне страў з аўса дапамагае лячыць нават цукровы дыябет.

Сталовую лыжку здробненай сыравіны заліваюць 250 мл вады, вараць на слабым агні 1 хв. і настойваюць 30 хв. у цёплым месцы. Адцэджваюць і п’юць па чвэрці шклянкі 3 разы ў дзень да прыёму ежы пры атэрасклерозе, гепатыце, цукровым дыябеце.

Сталовую лыжку зярнят аўса заліваюць 250 мл вады, вараць 15 хв. пры кіпенні і настайваюць 30 хв. у цёплым месцы. Адцэджваюць і п’юць па паўшклянкі 3 разы ў дзень да прыёму ежы пры атэрасклерозе, гепатыце, цукровым дыябеце.

Літровы слоік здробненай саломы заліваюць 15 літрамі вады, кіпяцяць 15 хв. і настойваюць 2 гадз. Адцэджваюць і прымаюць ванну пры тэмпературы 37-38 градусаў па 10-15 хв. 2 разы на тыдзень перад сном пры алергіі, псарыязе, экзэме, фурункулёзе.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Пачысціць і выпатрашыць ляшча (800-1000 г), выдаліць з галавы жабры, памыць, пасаліць і заправіць перцам або спецыямі для рыбы ўсярэдзіне і зверху. Зварыць аўсяную кашу, дадаць абсмажаную цыбулю, па смаку соль і перац, убіць яйка, перамяшаць. Кашай начыніць рыбіну разам з галавой, выкласці яе ў пасудзіну адпаведнай формы, вышмараваную сметанковым маслам, на кропную саломку, уліць смятану і трошкі вады. Запякаць у печы ці духоўцы 45-50 хв.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Зварыць аўсяную кашу на вадзе, астудзіць, дадаць соль, цукар, жаўткі, перамяшаць. Затым увесці ўзбітыя ў пругкую пену бялкі, асцярожна перамяшаць зверху ўніз і спячы аладкі.