"На Грамніцы певень нап’ецца вадзіцы…", або Куханы па-обчынску

За вакном – плюхота, марозу няма, сыпле мокры снег. Таго і чакай, што пачуеш грымоты "на пусты лес". Такім надвор’ем хочацца быць у хаце і гатаваць што-небудзь смачнае, каб 15 лютага адзначыць першае веснавое свята – Грамніцы.

У народным календары Грамніцы прысвечаны свечцы і "жывому агню". Ёсць меркаванне, што назва свята паходзіць ад аднаго з галоўных язычніцкіх багоў Грамоўніка (другое імя старадаўняга Перуна), які, па продкавых уяўленнях, адказваў за жыццядайныя вясновыя навальніцы і дажджы. Таму раней лічылася, што ад Грамніц ужо недалёка да сапраўднай вясны і што ў гэты дзень зіма нібыта "сустракаецца" з летам. Менавіта адсюль і з’явілася ў свята альтэрнатыўная назва – Стрэчанне.

У народзе верылі, што такую сустрэчу, моцна захацеўшы, можна ўбачыць: у гэты дзень пільна назіралі за станам надвор’я, бо па ім прадказвалі, якая будзе вясна. І нават лета! Так, лічылася:

Варта адзначыць, што ў царкоўным календары гэтае свята таксама завецца Стрэчанне, бо ў хрысціянстве яно звязана з сустрэчай Сімяона з Ісусам Хрыстом, што лічыцца сімвалам сустрэчы Старога і Новага запаветаў.

Галоўнай дзеяй падчас святочнай службы ў царкве было асвячэнне храмавых свечак. Такую свечку называлі "грамніцай" і, прыйшоўшы да хаты пасля набажэнства, хавалі за абразамі. Захоўвалі яе на працягу года, таму, што асвечаная ў гэты дзень, яна лічылася наймацнейшым абярэгам ад усялякай нечысці і выкарыстоўвалася падчас такіх важных сямейных абрадаў, як радзіны, вяселле ды пахаванне.

Таксама грамнічныя свечкі пакідалі ў хлявах, каб абараніць жывёлу ад злых чараўнікоў, ды запальвалі іх, калі першы раз выганялі карову ў поле, на засеўках і падчас навальніц.

У народзе сцвярджалі, што такая свечка – мацнейшая за звычайную царкоўную ў тысячу разоў. Мабыць таму "грамніцай" лячылі розныя хваробы.

А яшчэ, каб гаспадарчыя пабудовы і хату "абыходзіў гром", продкі выкарыстоўвалі свечку, асвечаную сем разоў, якая лічылася найбольш моцнай з усіх грамнічных. Такую свечку трымалі не толькі на покуці, але і ў двары.

Пашырана было выкарыстанне грамнічнай свечкі і ў іншых побытавых сітуацыях. Напрыклад, калі збіраліся расчыняць хлеб з "новай" мукі, то абкурвалі агнём ад гэтай свечкі квашню. Да таго ж існаваў звычай запякання на свята адмысловага абрадавага печыва ў выглядзе сярпоў для дачок, а кос для сыноў.

Наогул запальванне грамнічных свечак гаворыць аб захаванні рэшткаў старажытнага культу агню, які таксама быў звязаны і з аховай самога чалавека.

Аб гэтым сведчыць і такі архаічны вясковы звычай, як падпальванне грамніцай валасоў у дзяцей і дарослых з мэтай ахаваць іх ад маланкі, хвароб і г.д. – каб галава не балела, каб адвадзіць "кепскія вочы" (сурокі) ды, як рабілі палешукі падчас Калядаў на Багатую куццю, падвальваючы на галаве родных валасы крыжам, каб улетку не кусалі камары.

А з печы сёння пахне стравамі з Любанскага раёна Мінскай вобласці. У пошуках старадаўніх кулінарных рэцэптаў – ужо мо з дзесяць гадоў таму – давялося завітаць у вёску Обчын і пазнаёміцца з цудоўнай гаспадыняй Вольгай Драбудзькай, ад якой пашанцавала пераняць не адзін кулінарны рэцэпт з беларускай сялянскай кухні. Адзін з іх – печыва "куханы".

Прыпамінаецца, што на маё пытанне: чаму ў стравы такая назва, гаспадыня ўсміхнулася і растлумачыла: "Таму што кухарым, пячом". І дадала, што вёска завецца Обчын, бо "даўней пры пану рабілі ўсё обча, разам".

Вось і мы зараз "обча" навучымся гатаваць старадаўнія "куханы". Дарэчы, з гэтага цеста можна напячы абрадавыя фігуркі ў выглядзе лапак буслоў ("галёпы") да свята Саракі, якое ўжо не за гарамі.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Выліваем кіслае малако, гасім яго содай і змешваем з тварагом, дадаём яйка і старанна размешваем. Уліваем туды смятану, сыплем цукар, соль і зноў добра размешваем. Цяпер па частках сыплем муку столькі, каб цеста раскачалася. Калі цеста пачне адліпаць ад рук, выкладаем яго на стальніцу, абсыпаную мукой і старанна вымешваем. Раскачаўшы цеста ў вялікі блін таўшчынёй у 1 см, "уціскаем цукар" – пасыпаем блін зверху цукровымі драбкамі і раскачваем ізноў.

Пасля наразаем цеста на шырокія палоскі і робім з іх ромбікі, ці фарміруем сярпы і косы. Затым бяром падагрэтую бляху і добра яе вышмароўваем кавалачкам сала, які накалваем на відэлец. Выкладаем фігуркі з цеста на бляху і ставім яе ў печ на гаршкі. Пры выпяканні куханоў у духоўцы варта прытрымлівацца тэмпературы 180 градусаў.

Правяраюць – ці спякліся куханы – завостранай драўлянай палачкай: калі яна сухая – самы час даставаць печыва.

Звычайна куханы рабілі на добрую бяседу. У гэтым выпадку іх палівалі салодкай поліўкай з макам: густой смятанай, перамешанай з цукрам, абмазваліся куханы, а зверху пасыпаўся мак.

Аднак куханы – страва не толькі хатняя, бо раней іх таксама пяклі і ў доўгі шлях. Для гэтага куханы пры выпечцы крыху падсушвалі, каб яны лепей захоўваліся ў вандроўцы.

Хатнія куханы, або падарожныя, але ўжываць іх лепей заўсёды з малаком.