"Святы Макавей рабят накарміў", або Традыцыі і кулінарныя завядзёнкі Першага Спаса

Другая палова жніўня поўная значных земляробчых свят. Згодна з народнымі традыцыямі з 14 па 29 жніўня тройчы святкуюць Спас. Першы – Мядовы Спас, або Макавей адзначаецца 14 жніўня, другі – Вялікі, Яблычны Спас ці інакш свята Праабражэння Гасподняга святкуецца 19 жніўня, трэці ж – Малы Хлебны, Арэхавы Спас прыходзіцца на 29 жніўня.

Макавей, або як яго яшчэ называюць у народзе Макаўё, з’яўляецца святам маку і мёду. Як і большасць значных свят, Макавей заўсёды пачынаўся са святочнага набажэнства ў царкве, дзе ў гэты дзень асвячалі мёд, ваду, садовыя кветкі, моркву, сланечнік і мак. Менавіта таму ў гэты дзень было прынята есці пірагі з мёдам, морквай і макам.

Першы Спас здаўна лічыўся провадамі лета. У гэты дзень назіралі за надвор’ем і верылі, што калі на Макавей ідзе дождж, то будзе шмат грыбоў. А вось калі наадварот – суха, то трэба асцерагацца пажараў.

Таксама прыкмячалі, што калі ад Першага Спаса халодныя росы, значыць хутка надыдзе восень.

У гэты ж час продкі радаваліся першаму ўраджаю гародніны, пачыналі ласавацца "маладой" бульбай ды прыгаворвалі:

Таксама ў народзе захавалася памяць пра "макавыя традыцыі", калі імкнуліся не толькі ўволю наесціся маку, але і правесці з ім пэўныя абрады.

Напрыклад, у любоўнай магіі мак знаходзіцца не на апошнім месцы. Так, з-за вялікай колькасці зярнятак у макаўцы мак лічыўся жанчынамі сімвалам урадлівасці. Таму, каб у маладых было шмат дзетак, існавала традыцыя ўпрыгожваць вясельны стол менавіта букетамі з кветак маку.

Выкарыстоўвалі мак і ў якасці абярэга: абсыпалі навокал сябе, калі ішлі на суд, сыпалі ў чаравікі нявесце, абсыпалі хату і хлявы ад нябожчыкаў (на Тураўшчыне) ці ад чараўніцкіх сурокаў, ды з той жа містычнай нагоды падсыпалі мак ў ежу. Акрамя таго даўней, каб выклікаць дождж падчас засухі, жменю маку абавязкова сыпалі ў калодзеж.

А яшчэ на Макаўё пчаляры выкачваюць мёд і традыцыйна частуюць ім не толькі сваіх дзяцей, але і суседзяў (на Шклоўшчыне). Робіцца гэта згодна з традыцыйным павер’ем, што тады пчолы будуць добра весціся і не прападуць.

Па царкоўнай традыцыі з першага Спаса пачынаецца двухтыднёвы Успенскі пост, празваны ў народзе "спасаўкай-ласаўкай", напярэдадні якога звычайна казалі:

Бо назаўтра гатавалі: пірагі з начынкай з гародніны, варэнікі, кашу з макам і шматлікія стравы, у якія можна было макаць. Нагадаю некалькі цікавых рэцэптаў страў, якія можна прыгатаваць у гэтыя дні.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Жаўткі расцерці з цукрам і паступова дадаць мяккае масла, тоўчаныя сухары з аржанога хлеба, здробненыя ядры арэхаў і ўсё перамяшаць.

Узбіць у густую пену бялкі і, асцярожна мяшаючы, увесці ў масу. Пакласці цеста ў форму, змазаную маслам (алеем) і абсыпаную тоўчанымі сухарамі. Выпякаць 20-25 хв. у негарачай печы або духоўцы пры сярэднім нагрэве прыкладна 150 градусаў.

Выкласці пірог на блюда, у верхняй частцы зрабіць паглыбленне, уліць туды мёд, закрыць паглыбленне скарынкай хлеба і пасыпаць цукровай пудрай.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Нарэзаць дробнымі кубікамі пачышчаную моркву, заліць малаком і тушыць да паўгатовасці.

Дадаць загадзя замочаныя чарнасліў і разынкі, мёд. Тушыць, пакуль морква не стане мяккай.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Абабраць і зварыць бульбу, добра адцадзіць, стаўчы. Асобна сцерці мак.

У форму пакласці бульбы (2 часткі), затым слой маку (1 частку), накрыць бульбай. Даць астыць.

Падаваць да стала, нарэзаўшы на кавалкі.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Памыць і абабраць моркву, дробна натаркаваць. У маркоўную масу дадаць яйка, муку, соль, перамяшаць. Выпякаць на масле (сланечнікавым алеі).

Падаваць са смятанай ці мёдам.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Памытыя кісла-салодкія яблыкі разрэзаць папалам, выдаліць костачкі.

Выкласці яблыкі на бляху, у паглыбленні ўсыпаць 0,5 ч. л. цукру. Запячы да гатоўнасці (сачыць, каб яблыкі не разваліліся).

Гатовыя яблыкі астудзіць і паліць мёдам.