Успаміны на Міхайлаўскай кухні, або Адраджаем старадаўні смак "шалтаносаў з душамі"

Завяршаецца яшчэ адна восень, і ўсё ў прыродзе рыхтуецца да надыходу зімы: шэрыя хмары зацягнулі неба, халодны вецер хістае галіны дрэў, а дробны дождж настойліва б’е ў шыбы. У такое надвор’е хочацца сядзець у хаце і гартаць народны каляндар.

Поўны жыццёвай мудрасці каляндар апавядае, што літаральна два тыдні засталося да перадкаляднага Піліпаўскага посту. Рыхтавацца да Раства Хрыстова праваслаўныя пачнуць толькі з 27 лістапада. А пакуль 14 лістапада пачаліся Піліпаўскія Запускі, таму напярэдадні посных дзён яшчэ можна паласавацца скаромнымі стравамі.

Цяперашнім часам ці то ў вялікім горадзе, ці то ў малой вёсачцы мала хто з маладых трымаецца старых звычаяў. Хіба толькі старэйшыя пакаленні яшчэ памятаюць аб святах і прысвятках народнага календара. Амаль забыта і народная метэаралогія, бо за вірлівым часам няма калі ўзірацца ў неба, каб даведацца – ці будзе цёплая зіма і якое чакаецца наступнае лета.

Цяпер усё прасцей! Зазірнуў у інтэрнэт – і даведаўся падрабязнасці надвор’я на дзесяць дзён наперад. Аднак па-ранейшаму цягне час ад часу гартаць бабулін "дзённік-каляндар", у якім яна, абапіраючыся на народныя святы, пазначала не толькі віды выкананых работ, важныя сямейныя падзеі, але і запісвала рэцэпты народнай кулінарыі і медыцыны. Карацей, усё, што патрэбна для вядзення хатняй гаспадаркі.

Ёсць падобны дзённік і ў мяне, куды, як і бабуля, занатоўваю свае кулінарныя падарожжы і цікавыя народныя рэцэпты.

Дарэчы, на 16 лістапада сёлета прыпадае памінальны дзень, калі прынята ўзгадваць жанчын роду. У народным календары ён называецца Міхайлаўскія Бабы, бо гэтае свята прыходзіцца на суботу за тыдзень да дня архангела Міхаіла, які адзначаецца 21 лістапада.

Міхайлаўскія Бабы – добрая нагода ўзгадаць светлай памяццю працавітых, добрых, прыгожых жанчын: матуль, бабуль, сясцёр, якіх ужо няма побач. Здаўна продкі адзначалі гэты дзень у сямейным коле, каб расказаць нашчадкам аб жанчынах свайго роду: чым яны былі слынныя і, вядома, што смачнага ўмелі гатаваць.

Пра бесклапотнае жыццё калісьці казалі:

І нездарма, бо перад святам было прынята рэзаць барана, каб прыгатаваць стравы з варанага і смажанага авечага мяса.

Таксама пяклі бліны, варылі клёцкі "з душамі", аўсяны кісель, гарох з макавым малаком, крупнік (або квас) з грыбамі, мясам ці рыбай, верашчаку з каўбасой і іншыя стравы. Але найважнейшай і абавязковай была памінальная каша – куцця!

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Зварыць на вадзе посную кашу, астудзіць, пасыпаць цукрам.

У іншым посудзе (макотры) расцерці мак да "малачка", дадаць мёд, злучыць з кашай і добра перамяшаць. Калі каша моцна густая, то ў яе можна дадаць крыху халоднай гатаванай вады.

Перад падачай дадаць грэцкія арэхі.

Якіх толькі бульбяных клёцак не гатуюць у Беларусі! Асабліва шмат цікавых рэцэптаў на Віцебшчыне, дзе захаваліся іх старадаўнія варыянты, сярод якіх сустракаюцца шалтаносы. Аб тым, як гэтую святочную страву гатуюць у вёсцы Радзюкі, што на Шаркаўшчыне, распавёў тутэйшы гаспадар Ігар Хрол:

Засталося толькі гэты даволі просты, але цікавы старажытны рэцэпт аднавіць на сваёй кухні.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Бульбяное цеста гатуецца наступным чынам. Трэба старкаваць бульбу, моцна адціснуць праз марлю, дадаць бульбу, загадзя звараную у лушпаях (мундзірах) і натаркаваную на бурачнай тарцы, а таксама 50 г солі.

Для фаршу ўзяць тонкае сала з мяккай скуркай (калі цвёрдая, то адрэзаць), парэзаць яго маленькімі кубікамі, дробна пасячы цыбулю, заправіць спецыямі і адціснуць рукамі, каб цыбуля пусціла сок. Адсунуць у бок на некалькі хвілін – каб салу перадаўся водар цыбулі і спецый.

Намачыць рукі ў вадзе, на далоні распляскаць цеста і загарнуць у яго або кавалачкі каўбасы, або сечаныя скураткі. У залежнасці ад велічыні каструлі апусціць некалькі клёцак у кіпячую падсоленую ваду (на 5 л вады сыплюць 2 ст. л. солі) і варыць ад таго моманту, як падымуцца, яшчэ 7-10 хв.

Падаюць гатовыя шалтаносы проста з булёнам, асобна ад яго, або ядуць са смятанай.

Аднойчы ў Полацку на пытанне "чаму начынка для клёцак называецца "душой"" мне адказалі так:

А як жа іначай, на беларускай кухні нават клёцкі гатуюцца з душой!

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. У мясны фарш дадаць дробна насечаную цыбулю і часнок, пасаліць, дадаць прыправу, усё добра памяшаць і скатаць шарыкі.

Старкаваць бульбу, як для дзеруноў, добра яе адціснуць праз марлю. Праз 15 хв. крухмал асядзе на дно. У адціснутую бульбу дадаць яйка, соль, крухмал і ўсё перамяшаць – атрымаецца бульбяное цеста, якое трэба раздзяліць на часткі па колькасці мясных шарыкаў (велічынёй з мячык для жангліравання). Цяпер фарш трэба загарнуць у цеста з бульбы.

Атрыманыя клёцкі асцярожна апусціць у падсоленую кіпячую ваду (яна не павінна моцна кіпець). Варыць трэба 30-40 хв. на слабым агні, не закрываючы каструлю вечкам.

Вынуць клёцкі шумоўкай і пакласці іх па адной у талеркі з загадзя звараным мясным булёнам. У кожную талерку ўсыпаць крыху сечанага зялёнага кропу, калі яго няма, то і так будзе смачна. Таксама клёцкі можна аздобіць смятанай.