Ці варта баяцца "Благавесніка", або Кухарым па-велікапоснаму да мядзведжага свята

Пачаўся сярэдні месяц вясны, прыгожая назва якога звязана з росквітам першых кветак. Красуюць у лесе блакітныя пралескі ды паабапал дарог падарожным усміхаюцца жоўтыя – бы сонейка – кветкі падбелу. Над квітнеючай вярбой шчыруюць першыя пчолы, чысцяць старыя шпакоўні шпакі, а рэдкія камары, сабраўшыся ў кучку, весела "таўкуць мак", прадказваючы добрае надвор’е. І хоць па начах пакуль трымаюцца лёгкія прымаразкі ды ненадоўга вяртаецца сняжок, вясна ўпэўнена крочыць да лета.

Яшчэ не так даўно гэтым часам на палях ляжаў снег, а земляробу хацелася як найраней выйсці ў поле, каб араць ды сеяць. Ды яшчэ карцела выгнаць на першую траву згаладалую за працяглую зіму скаціну. Хочацца, каб было цёпла – і таму з дапамогай разнастайных абрадаў гукалі вясну і набліжалі лета. Нашы продкі свята верылі, што прырода навокал жывая, усё адчувае і на ўсё рэагуе. Можа таму і спявалі звонкія "вяснянкі". Вось хочаце верце, хочаце не, але як толькі збярэцца дзе-небудзь моладзь са спевамі, "загукаюць вясну", як даўней гукалі, дык нават на пахмурным небе з’яўляецца сонца і становіцца цёпла.

Некаторыя прысвяткі, якія адзначалі ў пачатку красавіка, маюць вясновыя назвы: Аляксей Весняны, Дар’я Вясноўка і Васіль Сонечнік. Кожны дзень – падказка селяніну ў пэўнай працы, якой у земляроба вясною хоць адбаўляй. Так, на Аляксея, рыхтуючыся да сяўбы, чынілі сохі ды хамуты. На Дар’ю – 1 красавіка – ранішнім марозам выбельвалі натканае за зіму палатно і прыбіралі з вачэй кросны, бо на гэтым ткацкі сезон быў завершаны. 5 красавіка Арына-расадніца падказвала гаспадыням, што надышоў час сеяць на расаду капусту і гэтак далей.

Кожны дзень трэба было аб нечым рупіцца. Але 6 красавіка надыходзіў Благавеснік – дзень перад Благавешчаннем. І у гэты дзень было прынята адпачываць, настройвацца на святкаванне Дабравешчання – і ніякай сур’ёзнай працы, ні-ні! Дзень быў настолькі значны, што на поўдні Беларусі ў Столінскім раёне старыя людзі папярэджвалі:

Хто ведае, можа такое сур’ёзнае стаўленне да гэтага дня таму, што ў больш даўнія часы ён быў прысвечаны язычніцкім багам, вобразы якіх мелі моцны ўплыў на свядомасць чалавека і прыродныя з’явы ў яго разуменні. Калісьці на тэрыторыі цяперашняй Беларусі лясоў было значна больш, і продкі верылі, што неўзабаве пасля вясновага раўнадзенства недзе ў лясной бярлозе прачынаецца мядзведзь.

Гэты магутны звер успрымаўся старажытнымі людзьмі як Бог-Грамоўнік, Пярун, які быццам разбівае нябесныя вуллі і прагна з’ядае схаваны ў іх мёд. Калі "мядвед" – гэта Пярун, то хмары асацыіраваліся з "вуллямі", а дажджавая вада ўяўлялася "мёдам".

Беларусы верылі, што 6 красавіка Бог-Грамоўнік зноў запальвае пагашаны нячыстай сілай сонечны агонь. Як жа ж было не святкаваць такую важную падзею! Так і ўзнікла свята Камаедзіца, якое ў нашы дні амаль забытае.

І ўсё ж дзякуючы фалькларыстам, якія яшчэ ў пачатку ХХ стагоддзя паспелі запісаць абрад пакланення мядзведзю з такой "кулінарнай" назвай, мы можам даведацца аб багацці нашай духоўнай і побытавай культуры ў старажытныя часы. Бо назва гэтага свята звязана з паяданнем камоў, якія і дагэтуль па разнастайных рэцэптах гатуюць на нацыянальнай кухні.

6 красавіка заўсёды посны дзень і таму, гатуючы святочны абед, гэта ўлічвалі. Гарохавыя або бабовыя камы, кісель з гароху ці аўса з мёдам, суп з фасолі ды іншыя стравы з яе.

Вядома ж, найлепей іх гатаваць у хатняй печы, бо бабовыя любяць доўга млець ў "лёгкім духу" за засланкай. Звычайна страву ставілі ў печ раніцай і даставалі ў абед – гэта называлася "паставіць страву на дзень". Пасоля, квасоля, фасоля, басоля, шальбабон – усё гэта назвы адной расліны, уласцівыя для розных мястэчак Беларусі.

Страва гатуецца паводле рэцэпта з Ушаччыны.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. У халоднай вадзе замачыць на ноч пасолю, зварыць у падсоленай вадзе да мяккасці, адцадзіць.

Нашаткаваць саломкай загадзя намочаныя і звараныя грыбы (можна выкарыстаць свежыя), дробна скрышыць цыбулю, буйна натаркаваць моркву і падсмажыць усё на алеі.

Пасолю заправіць смажанінай з агародніны і грыбоў, дадаць перац і соль да смаку.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. У загадзя намочаную пасолю дадаць скрышаную бульбу і натаркаваную моркву, заліць халоднай вадой і давесці да кіпення на вялікім агні, пасаліць. Варыць на павольным агні ў печы (духоўцы) да мяккасці пасолі.

Не ў посны дзень страва запраўляецца малаком.

Збіцень – не толькі традыцыйны гарачы напой, звараны на аснове духмяных зёлак, водарных спецый з дадаткам мёду і алкаголю, але і старажытная крупяная каша, прыгатаваная з роўных частак розных круп.

Бо перамяшаць гэтыя крупы падчас варкі – азначае "збіць" іх разам у адно цэлае. Прынамсі тое самае робяць і з інгрыдыентамі для напітку. Адсюль і агульная назва – збіцень.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. "Збіць" крупы. Зварыць з іх кашу на вадзе (можна выкарыстаць малако, калі гатуецца не ў пост), даць пастаяць.

Перад падачай у посныя дні дадаюць падсмажаную на алеі цыбулю, у скаромныя – сметанковае масла ці засквару (падсмажанае з цыбуляй сала).

Можна зрабіць гарохавыя камы, і, абсмажыўшы іх, крыху патушыць са смажанай цыбулькай у печы (духоўцы). Але можна і прасцей – спячы гарохавыя аладкі. На камы і на аладкі рэцэпт аднолькавы.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. На некалькі гадзін замачыць у халоднай вадзе сухі гарох, прамыць і доўга варыць, пакуль цалкам не разварыцца. Разам з вадкасцю працерці да аднароднай масы, дадаўшы муку і соль. Сфармаваць камы ці аладкі і падсмажыць на разагрэтай патэльні на алеі. Перакласці камы ў гаршчок і пакласці зверху падсмажаную на алеі цыбулю, закрыць накрыўкай. Уставіць у "лёгкую" печ (разагрэтую да 150 градусаў духоўку) на 15-20 хв.

Падаваць з кіслай капустай ці салёным агурком. У скаромныя ж дні страву прыпраўляюць заскварай і ядуць з кіслым малаком.