"Як гарбату піць – па сялу хадзіць…", або Старажытныя сакрэты духмянага чаю
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Падпісацца
Этнограф Ларыса Мятлеўская распавядае пра асаблівасці паходжання культуры чаявання ў Беларусі і раіць заварыць па даўніх рэцэптах чай з сушанай морквы ды гарбату з кветак грэчкі і глогу.
Марознае надвор’е, якое ўсталявалася апошнім часам, патрабуе часцей, чым звычайна, гатаваць гарачыя напіткі. У халодны перыяд года, які ў Беларусі цягнецца ад позняй восені да пачатку мая, самы час спажываць нарыхтаваныя ўлетку дзікарослыя плады і ягады, садавіну, а таксама лекавыя водарныя расліны. На вёсцы з іх традыцыйна гатавалі розныя напіткі, здольныя падтрымаць імунітэт: зельную гарбату, сурагат кавы, узвар, кісель, квас, морс, кулагу, саладуху і іншыя напоі.
Кубачак старажытнай ракагі
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
"Пайсці на сяло"
З’есці талерку капусты зусім не тое самае, што выпіць кубак духмянай гарбаты. Пра гэта ж сведчыць і адна са старых беларускіх прымавак:
"Што кажух, то не вата, а капуста – не гарбата".
Маўляў, усяму сваё месца і час. Асабліва для чаю.
І сапраўды, у беларусаў былі свае "чайныя цырымоніі", якія называлі "чаяванне". Вядома, яны былі не такія складаныя, як у японцаў ці англічан, але прыйсці да суседкі і пачаставацца кубкам гарачай гарбаты было звычайнай справай. Напрыклад, у Бешанковіцкім раёне казалі:
"Сядзелі ля столу за шклянкаю гарбаты".
У час адсутнасці інтэрнэту, тэлефонаў і тэлевізару у вяскоўцаў быў добры звычай: у вольны ад пільнай працы час хадзіць да суседзяў на кароткія "чайныя" пасядзелкі, каб даведацца пра апошнія навіны.
Раней хадзілі да суседзяў на "чайныя" пасядзелкі, каб даведацца пра апошнія навіны
© Sputnik / Альфред Микус
У вёсцы маіх дзядоў, якія жылі недалёка ад Мінска, гэта называлася "пайсці на сяло". Адначасова пра жанчын, якія любяць пляткарыць, казалі, што яны "панеслі навіны па сялу".
Чаяванне любілі. Мабыць, таму і пра нешта прыемнае на смак, далікатнае і адначасова святочнае ў народзе да гэтага часу кажуць: "Смачна бы чай!".
Па святах да чаю або гарбаты падавалі пірагі, абкладанікі (лусцень, абкладзены чым-небудзь), сочыва, мёд, колаты цукар. Амаль у кожнай гаспадыні ў скрыні былі прыпасены абваранкі, прыдбаныя на кірмашы, – у будні, асабліва вечарам, гэтую цвёрдую выпечку (або сухарыкі) мачалі ў гарачы напітак. Ці нават проста ў вар, бо піць на сняданак або вячэру звычайную гарачую, нічым не "закрашаную" ваду (г.з. "варголы") – таксама звыклая справа.
Напітак з кісліцы ці зязюлінай канюшынкі
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
"Гарбата" гэта "чай"
Наогул жа ў беларускай мове суіснуюць дзве назвы гэтага напітку – гарбата і чай, якія паміж сабой сінонімы. Слова "гарбата" таксама па сваім паходжанні звязана з кітайскім словам "ча", якое трансфармавалася ў лацінскай мове ў "herba tea", што азначае "трава тэа". З цягам часу слова "гарбата" на некаторы час выйшла з ужытку і было заменена словам чай. І, тым не менш, апошнім часам старая назва адрадзілася зноў.
І ўсё ж чаму "чай" носіць такую назву? Справа ў тым, што асноўным пастаўшчыком чаю ў свеце з ХVІІ ст. быў Кітай. Менавіта з кітайскай мовы пайшла ўсім вядомая назва напітку "чай", які атрымліваюць з маладога лісця шматгадовага куста (дрэва), бо на кантонскім дыялекце "ча" і "чаэ" перакладаюцца адпаведна як "напітак" і "чай-ліст".
"Чай" атрымліваюць з маладога лісця шматгадовага куста (чайнага дрэва)
© Sputnik / Нина Зотина
У імбрычку гарбата нацягнула
У "чайным" скарбе беларусаў знойдзецца нямала цікавых водарных рэцэптаў, з дапамогай якіх можна духмяна пачаяваць ды запрасіць на чароўную філіжанку гарбаты гасцей.
Чай з сушанай морквы
З чаго гатаваць:
1 ч. л. морквы,
1 шк. вады,
цукар (па патрэбе).
Чай з морквы
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. Высыпаць на разагрэтую патэльню сухую моркву і, часта мяшаючы, падсмажыць – пакуль не пацямнее. Заліць моркву кіпятком, даць настаяцца да 10 хв., працадзіць, падсаладзіць (дадаць цукар або мёд) і разліць па кубках.
Чай з вішнёўкай
З чаго гатаваць (на 1 порцыю):
1-1,5 ч. л. гарбаты,
200 г вады,
50-100 г хатняй вішнёўкі,
цукар (па патрэбе).
Вішнёўка
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. Заварыць моцны чай, прафільтраваць, пасаладзіць па смаку, дадаць хатняе вішнёвае віно (або чырвонае сухое). Падаць у шклянках ці высокіх кубках.
Гарбата з кветак грэчкі і глогу
З чаго гатаваць:
1 ч. л. сумесі кветак,
250 мл вады,
мёд (па патрэбе).
Ягады глогу
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. Змяшаць здробненыя часткі кветак глогу і грэчкі, узяць 1 ч. л., заліць шклянкай кіпеню, запарваць 5 хв. Піць у прыкуску з мёдам.
Гарбата зельная
Гатуючы такую гарбату, продкі заўсёды бралі прыемныя на смак водарныя зёлкі і пілі яе толькі свежай і добра настоенай. Пры гэтым варыянтаў сумесі зельнай гарбаты можа быць мноства, як, напрыклад, наступныя:
узяць па 3 часткі мацярдушкі, святаянніка і мяты, па 1 частцы пялёсткаў і ягад шыпшыны;
узяць па роўных частках рамонка аптэчнага, кветкавых кошыкаў і лісця мяты перцавай;
узяць па роўных частках лісця чорных парэчак, мелісы, сунічніку (лісце суніц), чабару;
узяць па роўных частках лісця чорных парэчак, мяты перцавай, малінавага лісця і г.д.
Зёлкі для гарбаты
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Пры гатаванні зельнай гарбаты класічнай лічыцца мерка – 1 ч. л. сумесі на 1 шк. вады. Зыходзячы са сваіх патрэб, бяруць неабходную колькасць падрыхтаванай сумесі і заварваюць кіпенем, пасля чаго настойваюць.
Зельную гарбату звычайна не падсалоджваюць цукрам, але яе можна падаваць з мёдам ці варэннем (толькі не трэба дадаваць слодыч у напітак).
Таксама трэба памятаць аб лекавых уласцівасцях раслін і ўлічваць гэта пры гатаванні гарбаты. Так, гарбата з мацярдушкай (маяранам) вельмі карысная, але яе нельга ўжываць цяжарным.
Смачнага чаявання!
Філіжанка
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Чытайце таксама:
Усім водарам водар, або Кулінарнае падарожжа па лютаўскіх стравах з кменам
"Не кідай мяса, бо грыб – лепшая закраса", або Грыбныя далікатэсы па продкавых рэцэптах
У атачэнні пружанскіх водараў, або Гатуем па-роўбіцку з бульбы і свініны
