"Хто арэ ды сее, той малоціць і вее", або Смачныя скарбы велікапоснай кухні для земляробаў
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Падпісацца
Этнограф Ларыса Мятлеўская ўспамінае старажытныя продкавыя забабоны ды прыкметы якаснай вясенняй сяўбы і раскрывае асаблівасці гатавання пажыўных вясковых страў у час Вялікага посту.
Вясна набірае сілу, падштурхоўваючы земляробаў раней, чым звычайна, прыступіць да сяўбы збожжа. Гэтая вялікая справа штогод паглынае думкі многіх беларусаў. Нездарма ж у народзе казалі: "Жыта – самае старшае збожжа, бо з яго мы маем хлеб, а хлеб – бацька, хлебам жывуць людзі".
Працягваецца Вялікі пост, а між тым вёска – як даўней, так і цяпер – жыве звыклым для сябе жыццём. У сакавіку трэба паклапаціцца аб будучым ураджаі: раскідаць угнаенне на раллі, перагледзець агародніну, схаваную ў капцах, дагледзець сад, падрыхтаваць насенне да пасадкі і шмат чаго яшчэ. Мабыць, таму і захавалася з даўніх часоў наступнае выслоўе: "Гаспадарка – клапатарка".
Старыя прылады для сяўбы
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Арыенцірам для выканання гэтых работ калісьці служыў народны каляндар. Ад 18 сакавіка, калі адзначаюць прысвятак Конагароднік, пачыналі рыхтавацца да сяўбы капусты ды памідораў на расаду. Калі ж выпадала сонечнае надвор’е, не баючыся сакавіцкіх прымаразкаў, пачыналі сяўбу ў полі. Лічылі, што калі ранняя сяўба і не паспрыяе вялікаму ўраджаю, то да восені выспее хаця б насенне.
Парады і прыкметы да сяўбы
За стагоддзі склаўся вялікі вясковы збор парад і правіл, звязаных з сяўбой розных культур. Заснаваныя на багатым сялянскім вопыце, яны карысныя і цяпер. Нездарма ж многія прыкметы, аграрныя прыёмы догляду за зямлёй вядомы сучасным сялянам. Тым больш, што перадаюцца яны ад пакалення ў пакаленне праз трапнае слова.
Напрыклад, калісьці казалі:
"Не бярыся за плуг пакуль баразна блішчыць".
Гэта значыць, не чапай зямлі, пакуль яна мокрая.
Наогул жа, продкі захавалі шмат цудоўных гаспадарчых парад у выглядзе прымавак і прыказак, якія і сёння могуць дапамагчы ў веснавых клопатах на асабістым агародзе:
каб не было пуста, трэба сеяць густа;
сей авёс у гразь – будзеш князь;
дай полю гною – дасць хлеба ўволю;
не сей пшаніцы, калі дзеці ідуць у суніцы;
калі суніца красна, не сей аўса напрасна;
сей ячмень, як загудзіць сляпень;
рэпу ды гарох не сей каля дарог.
Сумка-вярэнька для ежы ў полі
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Акрамя традыцыйных веснавых парад, датычных сяўбы, дайшлі да нашых дзён і шматлікія вясковыя забабоны:
сеючы ўсялякае збожжа, трэба надзяваць чыстую сарочку, каб на полі было чыста ад пустазелля;
як пачнуць сеяць, дык аж пакуль дасеюць, нельга нічога пазычаць нікому, нават роднаму брату, бо прападзе на полі збожжа;
сеючы, не можна нічога есці, бо чэрві або жучкі будуць есці збожжа;
ніколі не трэба сеяць у той час, як на небе відаць месяц, бо мала будзе карысці;
нельга хваліцца сваім насеннем, бо кепска зародзіць (паводле Аляксандра Сержпутоўскага, "Выбранае").
Да таго ж, існавала меркаванне, што каб пасеянае збожжа добра ўрадзіла, у дзень дасевак гаспадыня павінна была падаць на вячэру два густыя крупнікі – адзін прэсны, а другі кіслы. І сапраўды: як жа перад сяўбой абысціся без беларускай кухні?
Гатуем крупнік у печы
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Смачна есці – добра сеяць!
Калі дровы ў печы весела гараць – чакай смачнага абеду! А паколькі працягваецца Вялікі пост, то і стравы трэба гатаваць па адпаведных рэцэптах.
Капуста посная
З чаго гатаваць:
600 г кіслай капусты,
6 сухіх белых грыбоў,
1 ст. л. грэчкі,
2 цыбуліны,
1 бульбіна,
1 морква,
1 рэпа (ці бручка),
3 лаўровыя лісты,
8 гарошын чорнага перцу,
2 ст. л. алею,
пятрушка,
кроп,
соль (да смаку).
Кіслая капуста
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. Капусту заліць 0,5 л кіпню і паставіць у печ (духоўку) на 30 хв. Затым адвар зліць у асобную пасудзіну. Капусту пасаліць, перамяшаць з дробна нашаткаванай цыбуляй, дадаць алей і расцерці драўлянай лыжкай у паліванай місцы так, каб алей цалкам увабраўся ў капусту.
Дробна пакрышыць бульбу, моркву, невялікую рэпу і асобна іх патушыць амаль да гатовасці. Затым дадаць агародніну да капусты, уліць туды адвар і працягнуць варыць у негарачай печы ці на пліце на малым агні.
З загадзя намочаных грыбоў зварыць 1 л булёну з дадаткам лаўровага ліста і перцу гарошкам. Працадзіць яго, злучыць з капустай і агароднінай, дадаць 1 ст. л. сырых грэцкіх круп, нашаткаваныя грыбы, пакаштаваць на соль і варыць да гатовасці.
Пры падачы ў талерку ўсыпаць крыху пасечанай зеляніны кропу і пятрушкі.
Суп бульбяны з грыбамі
З чаго гатаваць:
7-8 буйных рассыпістых бульбін,
40-50 г сухіх грыбоў,
1 морква,
1 цыбуліна,
2 ст. л. алею,
пятрушка,
кроп,
перац чорны молаты (па патрэбе),
соль (да смаку).
Суп бульбяны з грыбамі
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. Замачыць грыбы на 2-4 гадзіны, зварыць іх у той самай вадзе, адкінуць на сіта, прамыць, нарэзаць, абсмажыць у алеі, пасаліць.
Бульбу зварыць, стаўчы, у таўканіцу дадаць бульбяны адвар і давесці да стану густой смятаны. Таксама дадаць туды абсмажаныя грыбы, асобна дробна скрышаную і абсмажаную цыбулю, пасаліць і паперчыць.
Падаваць, пасыпаўшы скрышанай зелянінай кропу або пятрушкі, з грэнкамі з чорнага хлеба, абсмажанага на алеі. Або з пірагом.
Пірог з салёнымі грыбамі
З чаго гатаваць цеста:
1-1,2 кг мукі,
50 г дражджэй,
2 шк. цёплай вады,
1 шк. алею,
соль (да смаку).
З чаго гатаваць начынку:
1-1,3 кг салёных грыбоў,
5-6 цыбулін,
1 шк. алею,
перац чорны молаты (па патрэбе),
соль (да смаку).
Пірог вясковы
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. Замясіць дражджавое цеста, накрыць сурвэткай і паставіць у цёплае месца, каб паднялося.
Тым часам згатаваць грыбную начынку. Салёныя грыбы (калі моцна салёныя – прамыць вадой і адціснуць) нашаткаваць саломкай, абсмажыць на алеі. Асобна абсмажыць нашаткаваную цыбулю. Грыбы і цыбулю аб’яднаць, дадаць, не шкадуючы, перац і, калі трэба, пасаліць. Начынка павінна быць вострай, з выразным смакам.
Раскачаць цеста, загарнуць у яго грыбную начынку. Паверхню накалоць відэльцам, каб пры выпяканні выходзіла пара. Пячы пры тэмпературы 200 градусаў. Як спячэцца, змазаць пірог алеем – гэта зробіць скарынку больш далікатнай.
Смачна есці ды добрай сяўбы!
Чытайце таксама:
Пад уладай сялянскіх разнасолаў, або Час посных страў
"Як гарбату піць – па сялу хадзіць…", або Старажытныя сакрэты духмянага чаю
"Андрэю, Андрэю! На цябе лён сею…", або Магія посных страў у Андросаўскі вечарок
