"Май халодны – не будзеш галодны…", або Як прыгатаваць вясковае смакоцце з талакна

Пачаўся май, і душа прагне цеплыні. Квітнеюць сады, навокал дрэвы ўбраліся ў зялёныя сукенкі. Аднак апошні месяц вясны пачаўся з халоднага няўстойлівага надвор’я.

Месяц паказаў свой сапраўдны характар, калі ўдзень свеціць сонца, а ночы пужаюць прымаразкамі. З такой нагоды ў народзе даўно прыкмецілі:

Звычайна халодны ды дажджлівы май не пужаў земляроба, паколькі той быў перакананы, што такое надвор’е прадракае ўраджайны год. Нездарма ж на вёсцы казалі:

Верны дарадчык сейбіта – народны каляндар, які калісьці кожны ведаў на памяць, – падказвае, што 7 мая на Алісея-Аўсея трэба працягваць сеяць авёс. З даўніх часоў і захавалася адпаведная гаспадарчая прымаўка:

Калісьці сяўбой гэтай важнай культуры займаліся ажно да пачатку чэрвеня: авёс яшчэ сеялі і 20 мая на Антонія ("на святы Антоній сей авёс для коней, а як удасца, дык і прадасца"), і нават 7 чэрвеня на Яна.

Захавалася да нашых дён і безліч народных прыкмет, калі найлепей гэта рабіць. Між іншым продкі раілі:

Такое трапяткое стаўленне да аўса ў старажытных беларусаў было нездарма, бо, сапраўды, ужыванне гэтай збожжавай культуры ў ежу – вельмі даўняя традыцыя.

Радзімай аўса лічыцца Манголія і паўночна-усходняя частка Кітая. Адтуль гэта аднагадовая травяная расліна з сямейства злакавых распаўсюдзілася па ўсім свеце. З цягам часу аўсяныя крупы і муку з іх выціснулі іншыя крупы і пшанічная мука, якія пэўна падаліся чалавецтву больш смачнымі. І, тым не менш, у нацыянальных кулінарыях асобных еўрапейскіх народаў, сярод якіх палякі, шатландцы і, зразумела, беларусы, захаваліся даўнія стравы з аўса.

Сёння найбольш папулярнай у беларускіх гаспадынь з’яўляецца каша, якую вараць з цэлых ці плюшчаных аўсяных круп. Аднак першапачаткова ўсе народы гатавалі аўсяныя стравы без нагрэву. Рабілі так і беларусы, бо лічылася, што награванне аўсянай мукі або талакна не мае патрэбы і можа толькі сапсаваць страву.

Так, каб хутка і смачна пад’есці (асабліва ў напружаны час палявых работ), дастаткова было толькі раскалаціць некалькі лыжак аўсянага талакна ў кіслым малацэ ці нават у "берьцы" – бярозавым квасе. У Дзятлаўскім раёне (Гродзенская вобласць) і дагэтуль гатуюць так: у халоднай вадзе аўсяную муку баўтаюць і ядуць страву сырой.

На Палессі ж яшчэ ў пачатку ХХ стагоддзя гатавалі "талакно па-багатырску":

А вось у Ляхавіцкім раёне (Брэсцкая вобласць) талакно гатуюць з грэцкай мукі і кіслага малака.

Дарэчы, знакаміты беларускі этнограф, даследчык традыцыйнай народнай кухні Мікалай Нікіфароўскі называў падобныя нескладаныя стравы, якія можна хутка прыгатаваць нават без агню, выпадковымі. У наш жа час такімі стравамі можна лічыць папулярныя цяпер аўсяныя шматкі, залітыя малаком, вяршкамі ці смятанай.

Рабіць талакно вельмі проста. Спачатку авёс параць ды сушаць у печы. Потым – таўкуць у ступе і правейваюць на ветры. Пасля гатуюць у гаршку амаль гадзіну, часам толькі запарваючы варам два-тры разы.

Стравы з талакна здаўна былі папулярныя сярод розных саслоўных груп. У залежнасці ад заможнасці талакно размешвалі або з мёдам, або з вадой і соллю (ці з кіслым малаком). Наконт гэтага ў народзе жартавалі:

або

Сёння ж талакно можна набыць у краме і прыгатаваць карысныя ды смачныя стравы па старадаўніх рэцэптах.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Замясіць цеста, паставіць яго на холад на 30 хв.

Унесці на кухню, скачаць невялікія шарыкі, якія выпякаць у цёплай печы (духоўцы).

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Талакно размяшаць у халодным малацэ, прагрэць на малым агні да загусцення, астудзіць.

Свежую зеляніну здрабніць і расцерці з вяршковым маслам, дадаць соль, перамяшаць з талакном і ўзбіць.

Падаваць да хлеба ці грэнак.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Прасеяць муку, дадаць крыху солі. У цёплае малако дадаць дрожджы і цукар, перамяшаць і разам з растопленым маслам дадаць у муку.

Замясіць цеста і пакінуць на гадзіну ў цёплым месцы, ізноў абціснуць. З добра выбітага цеста сфармаваць 12 галушак, пакласці на пасыпаную мукой дошку, накрыць сурвэткай і пакінуць да таго часу, пакуль паверхня галушак не зацвярдзее.

Зварыць галушкі ў падсоленай вадзе на працягу 10 хв. і даць пастаяць.

Падаваць з вяршковым маслам (па цэнтры кожнай галушкі зрабіць дзірачку відэльцам і ўкласці ў сярэдзіну кавалачак), пасыпаўшы зверху сечанай зелянінай.