"Госць на парозе – Бог…", або Гастрафэст па-вясковаму

У кожнага народа ёсць свае звычаі гасціннасці. Ёсць яны і ў беларусаў, якія свята верылі, што "госць на парозе – Бог на парозе", і таму заўсёды ўмелі сустракаць гасцей.

Дагэтуль у розных кутках Беларусі ўзгадваюць звычаі прымаць гасцей падчас летніх царкоўных фэстаў, якія былі ў побыце да 20-х гадоў мінулага стагоддзя. З асаблівай пашанай праводзіліся тыя з іх, што прысвячаліся цудатворным выявам Божай Маці.

Падобны фэст, які адбываўся на Случчыне ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя, выразна апісаў беларускі этнограф і пісьменнік Павел Шпілеўскі ў нарысе "Маладзіковая нядзеля". Паводле народных успамінаў, якія ён запісаў, у першую нядзелю пасля маладзіка ў царкве або капліцы, дзе быў цудадзейны абраз, адбывалася ўрачыстае богаслужэнне. На яго з навакольных вёсак сцякалася вялікая колькасць святочна апранутых паломнікаў.

Па завяршэнні працяглай службы багамольцы цэлымі сем’ямі заставаліся гасцяваць у вёсцы, дзе знаходзілася святыня. Таму многія жыхары мястэчка бралі на сябе абавязак прымаць стомленых людзей, даючы ім магчымасць адпачыць і добра пад’есці перад зваротным шляхам: загадзя прыбіраліся хата і падворак, гаспадары майстравалі на хуткую руку длінныя сталы і лавы, а гаспадыні гатавалі ў печы вялікую колькасць пажыўных страў.

У народзе лічылі, што Бог і святыя "ходзяць па свеце" ў розных абліччах:

Мабыць, таму здаўна да падарожных людзей, старцаў, жабракоў ды калек падчас прыёму ежы ставіліся з асаблівай пашанай. Цікава, што ў некаторых выпадках гэта ж датычылася і хатніх жывёл: так, калі пад сталом, за якім сям’я сабралася есці, садзіўся сабака, то яму маглі аддаць першы кусок хлеба, маўляў, "не ведаем, праз чыю ласку жывём".

Асабліва шанцавала тым гасцям, хто зайшоў у хату падчас абеду, – іх адразу ж прасілі за стол, бо лічылі, што такі чалавек шчаслівы і мае добрую волю.

Калі ж у хату завітаў старац, то гэтакая сустрэча ўвогуле бачылася як добры знак для таго дома і яго сям’і. Таму шаноўнага госця частавалі з асаблівай пашанай і па патрэбе давалі прытулак.

Як жа прымалі гасцей і чым частавалі ў летняй беларускай вёсцы амаль дзвесце гадоў таму?

Гаспадар і гаспадыня радасна сустракалі гасцей каля весніц і праводзілі іх у хату, дзе іх на святочных сталах ужо чакалі стравы. Спачатку за стол сядалі старэйшыя з гасцей, а пасля іх вольныя месцы займала моладзь. Гаспадары ж і іх дарослыя дзеці стоячы частавалі вандроўнікаў.

Пачастункаў было многа, аднак часцей за ўсё абед пачынаўся з мёду ў сотах і яечні.

Затым падавалі вадкія гарачыя стравы накшталт капусты ці баршчу, звараных з салам (вяндлінай), ды крупені (з ячменных, грэцкіх круп) або заціркі, у якія пры гатаванні дадавалі курыцу (радзей ялавічыну).

Следам за супамі надыходзіў час смажаніны – гасцей частавалі цяляцінай, куранятамі і баранінай.

Пасля смажаніны падавалі салодкае і ласункі: макоўнікі, засушаныя блінцы, аблітыя сытой, аладкі, плескі (бульбу з макам), арэхі і гэтак далей.

Запівалі сялянскія прысмакі прахаладжальнымі і, зразумела, моцнымі напіткамі – так, каля страў звычайна месціліся каўшы з півам і бутэлькі з гарэлкай.

Пасля абеду госці традыцыйна знаёміліся з падворкам і градамі: гаспадыня хвалілася сваімі поспехамі на агародзе, а гаспадар дзяліўся асабістымі дасягненнямі ды гаспадарчымі навінамі.

Нагледзеўшыся на гаспадарку, удзельнікі фэсту вярталіся да хаты, каб збірацца дамоў. Аднак гаспадары зноў запрашалі да стала – пачаставацца на дарожку.

Пасядзелкі звычайна завяршаліся наступным "рытуалам" – госці спявалі разам з гаспадарамі, прысягалі ў сяброўстве, абдымаліся, цалаваліся і прасілі прабачэння, што заседзеліся так доўга. Гаспадары ж прасілі ў гасцей прабачэння, што не змаглі пачаставаць іх чым-небудзь лепшым, праводзілі гасцей да весніц і запрашалі да сябе на наступны фэст. Багамольцы ў сваю чаргу запрашалі гаспадароў да сябе на якое-небудзь свята або проста – "на хлеб-соль".

Знаёмы малюнак! Сапраўды, амаль за два стагоддзі беларуская гасціннасць (асабліва ў вёсцы) не памянялася. І, пэўна, таму, што продкавыя звычаі – гэта душа народа!

Пераважна ўсе стравы, пералічаныя вышэй, прыгатаваць сучаснай гаспадыні даволі лёгка. І, калі хто трапіць да вас "на пасядзелкі", прапаную пачаставаць гасцей старажытнымі беларускімі далікатэсамі.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Крупы прамыць, укінуць у каструлю з кіпенем і варыць амаль да гатовасці. Накрышыць кубікамі бульбу, падскварыць дробна нарэзанае сала і цыбулю. Дадаць усё разам у крупы. За некалькі хвілін да канца варкі дадаць соль і лаўровы ліст.

Перад падачай пасыпаць дробна нашаткаванай зелянінай кропу.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Апрацаваныя тушкі дзікіх качак памыць, нацерці соллю. Частку сала дробна пакрышыць і нашпігаваць ім ножкі качак. Астатняе сала нарэзаць тонкімі лустачкамі, абкласці імі тушкі.

Запякаць на блясе ў гарачай печы (духоўцы) каля 45 хв., час ад часу паліваючы качак соусам з бляхі. Каб ён не выпарыўся, трэба перыядычна падліваць на бляху ваду.

Гатовую качку разрэзаць папалам і выкласці на блюда, злучыўшы абедзве палавінкі. Падаваць з мочанымі брусніцамі.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Яйкі ўзбіць, дадаць муку, соль, добра перамяшаць. Нарэзанае брусочкамі сала і кавалачкі каўбасы падсмажыць, заліць яйкамі і запячы ў печы (духоўцы).