"Ад Матроны зіма становіцца…", або Традыцыйныя стравы позняй восені

Бадай, няма чалавека, які б не быў прывязаны душой да свайго жытла. І асабліва калі ён у ім нарадзіўся. Будуючы хату, беларус разлічваў, што ў ёй будуць жыць яго дзеці, унукі, а то і праўнукі. Нездарма ж у народзе казалі:

Напярэдадні ўсталявання трывалых халадоў, хата патрабавала асаблівага догляду, што знайшло адлюстраванне і ў народным календары. Сапраўды, у ім ёсць такі дзень, калі прынята рыхтаваць дом да зімы, – 22 лістапада. Дзень гэты супадае з царкоўным прысвятакам, прысвечаным Матроне, з якой, як казалі продкі, "становіцца зіма".

Дарэчы, Матрону беларусы шанавалі як абаронцу сям’і ды й хаты, у якой гэтая сям’я жыла. Таму было прынята прыбірацца ў хатніх пакоях – лічылася, што разам са смеццем у гэты дзень магчыма вымесці з хаты ўсё непатрэбнае, ліхое, забяспечваючы сябе чысцінёй і парадкам на ўсю зіму.

Таксама неабходна было ўцяпляць сцены, вокны і дзверы свайго жылля. Так, звонку хаты ўцяплялі прызбу.

Каб цяпло не "выцякала" з хаты, да вокнаў прыстаўлялі "дубальты" (падвойнае акно): рабілі гэта абавязкова ў светлы, сухі дзень да надыходу маразоў, бо інакш вонкавае акно абавязкова будзе замярзаць, а каб на шкло не асядала вільгаць, у гэты час не палілі ў печы.

Паміж рамамі ставілі папяровыя мяшэчкі з вугалямі, місачку з сухім паташом або з нядаўна прапаленай вапнай, перамяшанай з кухоннай соллю. Часта дзеля чысціні гэтыя сродкі хавалі пад вату ці белую паперу, якую звычайна гаспадыні ўпрыгожвалі папяровымі кветкамі з бліскучымі цацкамі.

Да таго ж, каб вокны не замярзалі, у першых вонкавых рамах знарок пакідалі шчыліны, не затыкаючы іх зусім. Іншая справа – унутраныя рамы, якія старанна замазвалі ды абклейвалі паперай. Калі ж вокны ўсё ж замярзалі, гаспадыні некалькі разоў праціралі іх салёнай вадой. Таксама, каб было цяплей, часам вокны завешвалі "матай" (пляцёнкай з саломы ці травы). Мату прымацоўвалі і на дзверы – як калісьці казалі на Гарадзеншчыне:

Тое ж рабілі і ў іншых рэгіёнах Беларусі.

На Матрону назіралі і за надвор’ем, спрабуючы прадбачыць яго стан на будучыню.

Сярод народных прыкмет, заўважаных падчас прысвятка, выдзяляліся як кароткачасовыя, так і доўгапрагнозныя – накшталт наступных:

А яшчэ на Матрону не займаліся ніякай работай звязанай з зямлёй, бо лічылі, што тады год будзе цяжкі. Таксама не шылі і не вязалі, каб не наклікаць хваробы на блізкіх.

Уважліва ставіліся да сноў на прысвятак, бо верылі: што прыснілася – павінна збыцца на наступны дзень да абеду.

Таксама не адмаўлялі нікому ў просьбах, бо адмова магла прынесці за сабой няўдачу і нават бяду. Больш за тое, на Матрону раілі дараваць усім, з кім былі ў сварцы, і быць добрымі да чужых, рабіць ахвяраванні.

А яшчэ гэты дзень лічыцца вельмі спрыяльным для зносін з блізкімі, сваякамі і сябрамі. Таму замацаваць яго можна цёплай гутаркай за абедзенным сталом, прыгатаваўшы традыцыйныя для гэтай халоднай пары стравы з народнай кухні.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Насечаныя косткі вяндліны і мяса памыць, заліць халоднай вадой, давесці да кіпення. Зняць шум і працягваць варыць на малым агні, у канцы гатавання пасаліць. Гатовы булён працадзіць.

Буракі адварыць, абабраць, нашаткаваць. Таксама нашаткаваць моркву, пятрушку, дробна скрышыць цыбулю і абсмажыць на топленым сале. Дадаць тамат-пюрэ і яшчэ трошкі патрымаць на слабым агні.

У булён, які кіпіць, укінуць нарэзаную кубікамі бульбу, падрыхтаваныя буракі, цыбулю і карэнне з таматам. Калі бульба зварыцца, заправіць боршч мукой, разведзенай ахалоджаным булёнам, цукрам, воцатам, пакласці нарэзанае кавалачкамі варанае мяса. Даць закіпець.

Падаваць са смятанай.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Мяса разрэзаць упоперак валокнаў на чатыры часткі. Кожную злёгку адбіць, можна надаць круглую форму, пасаліць, паперчыць, пасыпаць дробна пасечаным часнаком.

Смажыць мяса на моцна разагрэтай патэльні. Адбіўныя гатовы, калі пры націсканні з мяса не выдзяляецца ружовы сок.

Падаваць са смажанай бульбай і салёнымі (марынаванымі) грыбамі.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Рэдзьку абабраць, прамыць у халоднай вадзе, натаркаваць на буйной тарцы.

Дадаць нашаткаваную цыбулю, заправіць растопленым шмальцам, пасаліць.