Словазлучэнне: асаблівасці дапасавання і кіравання
13:57 28.05.2019 (абноўлена: 14:36 28.05.2019)
© Sputnik / Альфрэд Мікус
Падпісацца
Рыхтуйцеся да цэнтралізаванага тэсціравання па беларускай мове разам са Sputnik.
Некаторыя словазлучэнні з'яўляюцца самастойнымі адзінкамі, якія ўзнаўляюцца ў маўленні ў гатовым выглядзе. Часцей за ўсё такімі словазлучэннямі з'яўляюцца тэрміналагічныя спалучэнні: галосная літара, хлорысты натрый.
Спалучэнне дзейніка і выказніка не з'яўляецца словазлучэннем!
Адно са слоў у словазлучэнні падпарадкоўваецца другому – прымае яго граматычную форму, таму яны называюцца галоўнае і залежнае, а сувязь - падпарадкавальнай. У дзейніка і выказніка, у сваю чаргу, прэдыкатыўныя, а не залежныя адносіны: дзейнік называе прадмет, а выказнік – дзеянне, якое ён утварае.
Граматычнае значэнне словазлучэнняў
Граматычнае значэнне словазлучэння – гэта лексіка-граматычныя адносіны паміж яго кампанентамі, прасцей кажучы – значэння прадмета або дзеяння і яго прыкметы, пераход дзеяння на прадмет і г.д.
Сінанімічныя словазлучэнні – гэта тыя, у якіх аднолькавыя або блізкія граматычныя значэнні, але розная будова: кветкавы пах – пах кветак.
Словазлучэнні, якія складаюцца з трох і больш самастойных слоў, называюцца складанымі. У словазлучэнне таксама можа ўваходзіць фразеалагізм, але і такія словазлучэнні можна падзяліць на два кампаненты: задача (якая?) паступіць ва ўніверсітэт, ведаць (як?) без году тыдзень.
Спосабы сувязі ў словазлучэннях
Дапасаванне:
- Залежнае слова мае тыя ж граматычныя формы (род, лік, склон), што і галоўнае. Пры змене галоўнага слова змяняецца і залежнае, а сродкам сувязі з'яўляюцца канчаткі.
- Дапасуюцца прыметнікі, дзеепрыметнікі, парадкавыя лічэбнікі і некаторыя займеннікі: добры сябар, выпаўшы снег, шосты год, мой дом.
- Пры няпоўным дапасаванні залежнае слова прымае форму галоўнага толькі ў форме ліку і склону або толькі ў форме склону: пяццю вучнямі, сямі гадоў.
Кіраванне:
- Залежнае слова стаіць у той форме склону, якой патрабуе галоўнае слова: чытаць Sputnik, хадзіць у кашулі, рыхтавацца да ЦТ.
Прымыканне:
- Залежным з'яўляецца нязменнае слова, якое звязана з галоўным толькі па сэнсе.
- Прымыкаць могуць неазначальная форма дзеяслова, прыслоўі і дзеепрыслоўі: мара паступіць.
Чытайце таксама:
- Аз, букі, ведзі: што за сімвалы палягаюць у аснове кірыліцы? Тэст
- Правапіс "не", "ні" з назоўнікамі, прыметнікамі і дзеясловамі
- ЦТ па беларускай мове: марфемная будова слова
- Тэст: рыхтуемся да ЦТ па беларускай мове - маўленне, тэкст, стылістыка
- Тэст: што азначаюць беларускія фразеалагізмы?
