"Радзіму не пакіну я без песень…": сум і лірыка ў вершах Язэпа Пушчы

* * *

Каханне, залатое каханне,
Я стаю, пахiлiўшы чало!
Не спаткаў я цябе пры кургане,
Не сустрэў у завейных палёх.

Ты само да мяне, маладога,
Прыгарнулася сэрцам сваім.
Усміхаліся далі, разлогі,
Усміхалася радасць у сінь.

А песні, санцавейныя песні
Разліваліся ўсплёскамі хваль.
Яны з сэрца каханне разнеслі,
Яны з сэрца памчаліся ўдаль.

Ў гэты вечар самоты не песціў,
Найшчаслівейшы быў між людзей.
Ціха зоры смяяліся ў вецці,
Я на іх задуменна глядзеў.

Разгадаць мне хацелася ўсмешку
Адной зоранькі яснай, як дзень.
Ружавела каліна на ўзмежку,
Я прыціснуў яе да грудзей.

Застануся з табою, красуня!
Я не ведаў уцехі ў жыцці.
Мне расслухаць хацелася ў шуме,
Аб чым ліст да ліста шапаціць.

Яна слоў мне тады не казала,
Толькі вусны палілі мой твар.
Не было, не было ў песні жалю,
Толькі кідала сэрца у жар.

А што далей?.. У ветра спытайся.
Пакахаў, як ніхто, пакахаў.
Ой ты, Стася, смуглявая Стася,
Ўзгадаваў цябе Случчыны гай!

Мне чупрыны не хочацца звесіць

Беланогі, расчухраны месяц
Лявоніць у лісці кляновым.
Мне чупрыны не хочацца звесіць
Ў гэты вечар аўсяна-зялёны.

Я пайду сінявою мурожнай
Да начлежнікаў, хлопцаў буяных,
Хай прыгорне мяне вербалоззе,
Бо я хмелем сягонняшнім п’яны.

Ой вы, поплавы ў шэрай сярмязе,
Веснавейце ў даліне-лагчыне!
Мяне променем сонца абвяжа,
Пакланюся я нізка айчыне.

Закалосяцца песні ла весніц,
Заспяваюць таполі і клёны.
Мне чупрыны не хочацца звесіць
Ў гэты вечар аўсяна-зялёны.

Рэчанька не спіць

Рэчанька не спіць, светлая бяжыць
Травы напаіць, сонейка умыць.
Ў соку сенажаць, каласы шумяць,
Клічуць уставаць – і касіць, і жаць.

Не пазбыцца мар: лёг загар на твар,
Сонейка з-за хмар выграбае жар.
На курган грабе, вабіць да сябе…
Вецер мне, табе яблык абаб’е.

Рэчанька не спіць, светлая бяжыць.
Смутак не імжыць, і ахвота жыць.

* * *

Раніцу шчэбет пільнуе
Ў лісці жоўта-зялёным.
Туліцца жнівень над пуняй
З ношкай аўсянай саломы.

Сонца бліскучым пласконнем
Іскры ў тумане губляе.
Ветры, пужлівыя коні,
Рвуцца ў мурожныя далі.

Ў зараслях пудзяцца песні,
Рэчанька льецца, смяецца.
Вёска рыпамі весніц
Цешыць сялянскае сэрца.

Вецер расой ахрысціў
Поплавы ў сіні шырокай.
Песціцца сонца ў трысці,
Ветразь цалуючы ў шчокі.

Раніцу шчэбет пільнуе
Ў лісці жоўта-зялёным.
Туліцца жнівень над пуняй
З ношкай аўсянай саломы.

* * *

Вечар асенні, вечар маўклівы
Песціць, цалуе, песціць каліны.
Песня зблудзіла, песня у гаі,
Зоры ж у высі, зоры мігаюць.

Срэбрам на лісце, срэбрам на стромы, –
Ўсюды сугучнасць, ўсюды так стройна.
Струны у сэрцы, струны-браціхі
Звоняць умітусь, звоняць, не ціхнуць.

Як жа мне з імі, як жа, каліны,
Ў вечар асенні, вечар маўклівы?

Дзе ты, зорка?

Зорка ясная не свеціць,
На скале сасна шуміць,
Неспакойна на Ісеці –
Хваля вірная не спіць,
Ветру хвалі не спыніць.

Коціцца на ўсход, спявае:
– Што, саколе, што з табой?
Ой ты, хваля, мая хваля,
Падхапі мяне з сабой,
Плыць з табой хачу ў Табол.

Дай свае мне крылы-вёслы –
Пераплыць праз цёмны вір.
Кажуць: на табольскіх плёсах
Не акінуць вокам шыр
І прамыты, чысты жвір.

Паплыла, а я застаўся
Песняй зорку заклікаць.
Дзе ты, зорка? – не пытайся,
Трэба зорку адшукаць.
Сосны ласкава шумяць.

Як я цябе любіў!

Як я цябе любіў, мая Айчына!
Дзіцём піў малако з тваіх грудзей,
У глыбіню тваіх вачэй глядзеў,
І сёння ты стаіш перад вачыма.

Ішлі з табой у светлыя прасторы,
Спявалі песні сонечнай вясны,
Не гаслі, а яснелі нашы зоры,
Вясёлкі з сонцам ткалі паясы.

Не гас свяцільнік твой, агонь святы,
Пры ім пісаў я да цябе лісты.

Шумі, уральская тайга

Ляцяць высока журавы,
Шумяць іх крылы над тайгой;
Прынеслі подых баравы
Да гэтых светлых берагоў.

Не засціць ясных дзён смуга,
Жыве паэт і чалавек.
Шумі, уральская тайга,
Над кручамі азёр і рэк.

На схілах скал тваіх, Урал,
Дзе схован скарб магнітных руд,
Шукаў я страчаны крышталь
І самацветны ізумруд.

Штодзень шукаў і ўсё ж знайшоў,
Разведаў грэбні горных скал;
Не ўціхамірыўся душой –
І спеў красе цудоўнай склаў.

Не анямець, не адзвінець.
Здружыўся я навек з табой.
Мой беларускі спеў Ісець
На хвалях несла у Табол.

І нат над Обскаю губой
Суровы вецер не спыняў.
Ад песні той, што нёс Табол,
Цяплеў Паўночны акіян.

У Кіславодску

І сонца, і блакіт,
І рэчкі бег імклівы,
А дома – шум ракіт
І ціхі спеў каліны.

Пяснярская скала
Не ў радасці, а ў горы;
Хмурынка праплыла,
Схавалася за горы.

Гляджу я на Эльбрус:
Праменіцца, світае,
А недзе Беларусь
Мне любая, святая.

Шумяць бары-лясы
І п’юць жывыя сокі.
Як шмат зямной красы
Між горных скал высокіх!

Тут – сонца і блакіт,
Альхоўкі бег імклівы,
А дома – шум ракіт
І ціхі спеў каліны.

* * *

Не заблудзіўся я у цёмным лесе
І шлях да сонца адшукаў даўно.
Радзіму не пакіну я без песень,
Спяваю ёй і толькі ёй адной.

Дажджы чало і твар твой арасілі,
Авеялі легендамі бары.
Пакуль не падкасіла старасць сілы,
Табе я песню аддаю ў дары.

Пакуль душа і сэрца не азяблі
І не падкраўся загадзя мароз,
Прыйду я да тваіх асенніх яблынь,
Каб іх суровы сівер не атрос.