"Жавароначкі, прыляціце…", або Святкуем Саракі з поснымі стравамі
09:17 22.03.2025 (абноўлена: 09:28 22.03.2025)
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Падпісацца
Этнограф Ларыса Мятлеўская распавядае пра старажытныя асаблівасці Гукання вясны і прапануе прыгатаваць на Саракі "жаваронкі" з поснага цеста ды журачку з грыбнымі вушкамі.
У народзе кажуць: "Свая хатка, як родная матка". Быццам бы падцвярджаючы гэтыя словы, шпарка махаючы крыламі, вяртаюцца з выраю птушкі. Будуюць гнёзды гракі, неба поўніцца гусінымі пераклічкамі, і ўжо чуваць у полі звонкі галасок жаваранка.
Усё гэта напаўняе сэрца шчымлівай радасцю, бо вясну не стрымаць і наперадзе цёплае лета. Па павер’ях яго прыносіць на сваіх маленькіх крылцах шэранькі птах жаваранак у Саракі, якія ў народным календары адзначаюць 22 сакавіка. Лічыцца, што ў гэты дзень вылятае з цёплых краёў на радзіму сорак "выраяў" птушак.
Птушкі вяртаюцца з выраю
© Sputnik / Кирилл Каллиников
Нават існавала прыкмета: калі ў гэты дзень убачыць вырай, які ляціць, то гэтаму чалавеку будзе шанцаваць ва ўсім. Мабыць, варта паехаць за горад, каб паўглядацца ў неба, прыхапіўшы з сабой абрадавае печыва ў выглядзе жаваранкаў.
Печыва ў выглядзе жаваранка
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Чароўны час
Самая вялікая падзея тыдня – вясновае раўнадзенства, якое сёлета адбылося 20 сакавіка, а побач з ім і Саракі. Гэта перыяд, калі ўсё аднаўляецца ў прыродзе, абуджаецца ад сну, адраджаецца нанава.
Як і ў многія іншыя народныя святы, на Саракі было прынята назіраць за надвор’ем. Лічылася, якая пагода на Саракі – такая застанецца і на 40 наступных дзён. Больш пільна назіралі за надвор’ем да 12 гадзін і лічылі: калі будзе пахмурна, то вясна будзе ранняя, а калі сонца, то наадварот. Калі ж гэты дзень быў марозны, то трэба было чакаць яшчэ сорак маразоў.
"Жавароначкі, прыляціце, цёпла лецейка прынясіце!.."
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Таксама назіралі за паводзінамі жаваранка. Аглядаючы нівы, чалавек прыкмячаў:
жаваранкі гуляюць – да добрага надвор’я,
жаваранкі сядзяць, надзьмуўшыся – да навальніцы.
Саракі – чароўны час! Калісьці ў гэты дзень, калі не было снегу, дзяўчаты хадзілі ў лес гукаць вясну. Яны спявалі адмысловыя песні і перагукваліся паміж сабой. Паўсюдна было чутно:
"Вясна, вясына на калочку, не напрала на сарочку. Г-у-у!"
Дзяўчаты гукаюць вясну
© Sputnik / Альфрэд Мікус
Сабе ў дапамогу клікалі жаваранка:
"Жавароначкі, прыляціце, цёпла лецейка прынясіце! Бо зімачка надаела, усе хлебчыкі пераела!"
А вось у Шумілінскім раёне (што на Віцебшчыне), на Саракі прыладжвалі арэлі і абавязкова гушкаліся. Лічылася, што такая традыцыя сустрэчы з вясной абавязкова дапаможа справіцца ўлетку з камарамі.
Каб вясна хутчэй прыйшла. Ды без камароў!
© Sputnik / Альфрэд Мікус
Наогул, гэты дзень поўны разнастайных абрадаў, і сярод іх пэўная колькасць абавязкова звязана з кулінарыяй!
"Гукаем вясну" на кухні
Бадай, асабліва прыкметным сярод іншых было выпяканне маленькіх булачак у выглядзе жаваранкаў у колькасці 40 штук, якія раздавалі дзецям. З гэткімі прысмакамі малыя беглі на вуліцу і там падкідвалі іх угару – клікалі вясну. А ў некаторых мясцовасцях у адну з булачак клалі запаветную манетку-"саракоўку" (у савецкія часы 20 капеек). Верылі, што каму яна дастанецца, таму будзе нейкае шчасце.
"Жаваронкаў" падкідвалі ўгару – клікалі вясну
© Sputnik / Альфред Микус
На Палессі ж аб традыцыі выпякаць абрадавае печыва казалі, што Саракі заўсёды бываюць у пост і таму ўся выпечка і іншыя стравы павінны быць адпаведныя:
"Саракі… гэта ўжо саўсім вясна, бо ўжэ прылятае з выр’я жаваранак. На саракі пякуць галушкі з прэснаго, а часамі й з кіслаго цеста. Гэто жаваранкі. Ядуць іх з сытою з мёду, бо гэто посны дзень" (паводле А. Сержпутоўскага, "Выбранае").
Што ж, не будзем адставаць ад продкавай кухні!
"Жаваронкі" з поснага цеста
З чаго гатаваць:
480 мл вады,
9 г сухіх дражджэй,
6 ст. л. цукру,
100 мл алею,
640 г мукі,
10 г разынак,
соль (да смаку).
Тыя самыя традыцыйныя "жаваронкі"
© Sputnik / Инна Гришук
Як гатаваць. У 150 мл цёплай вады развесці 3 ч. л. цукру, дрожджы і пакінуць на 10-15 хв. да з’яўлення пены. У астатняй цёплай вадзе развесці соль і астатні цукар, усыпаць дрожджы, алей і добра перамяшаць. Пакрысе падсыпаць туды прасеяную муку, увесь час мяшаючы спачатку лыжкай, а пасля рукамі, пакуль цеста не пачне адставаць ад рук. Цеста павінна быць мяккім, нетугім. Міску з цестам накрыць, паставіць у цёплае месца – прыкладна на адну гадзіну ці крыху болей.
Як толькі цеста паднялося, яго трэба акуратна абціснуць і падзяліць на роўныя часткі, зрабіць круглячкі, накрыць іх сурвэткай і пакінуць на 10 хв.
З цеста раскачаць круглячкі каўбаскай у 20-25 см, закруціць вузлом і выляпіць птушачку з галоўкай і хвосцікам. Галоўку зрабіць з дзюбкай і вочкамі, на якія спатрэбяцца кавалачкі накрышаных разынак, хвост злёгку распляскаць і надрэзаць нажом. З гэтай колькасці цеста павінна атрымацца прыкладна 25 "жаваронкаў".
Засцяліць бляху пергаментнай паперай, а калі такой няма, змазаць бляху алеем і няшчыльна выкласці булачкі. Затым паставіць у цёплае месца на 10-20 хв.
Перад выпечкай змазаць "жаваронкаў" салодкай вадой ці алеем. Выпякаць у печы (ці загадзя разагрэтай да 180 градусаў духоўцы) 20-25 хв., пакуль не падрумяняцца.
Спечаныя "жаваронкі" да Саракоў
© Sputnik / Альфрэд Мікус
Лянівікі
Гэтыя мучныя качаныя клёцкі раней гатавалі з рознай мукі – пшанічнай, грэцкай, жытняй ці ячнай. Або змешвалі два віды мукі ў розных спалучэннях.
З чаго гатаваць:
2 шк. мукі,
2 ст. л. вады,
соль (да смаку).
Лянівікі
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. Замясіць тугое цеста, скачаць каўбаскай. Потым нарэзаць на кавалачкі і скачаць у далонях памерам з грэцкі арэх, пакінуць на некаторы час "вянуць".
Закіпяціць ваду, пасаліць і кідаць клёцкі ў вар. Як падымуцца, дастаць з вады.
Перад падачай можна падсмажыць цыбулю на алеі і паліць гэтым клёцкі.
Журачка з грыбнымі вушкамі
З чаго гатаваць журачку:
сушаныя грыбы,
2 шк. мукі,
2 цыбуліны,
алей,
лаўровы ліст,
перац гарошкам,
вада,
соль (да смаку).
Як гатаваць. Сушаныя грыбы замачыць, памыць, паставіць варыцца у прафільтраванай вадзе, у якой яны мачыліся. Дадаць лаўровы ліст і перац гарошкам.
Як грыбы зварыліся, дастаць іх, парэзаць і падсмажыць на алеі з нашаткаванай цыбуляй.
Некалькі сталовых лыжак мукі перамяшаць з халоднай падсоленай вадой і ўліць патроху ў гарачы грыбны булён. Варыць, мяшаючы, 10 хв., зняць з агню і накрыць накрыўкай.
Журачка вясковая
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
З чаго гатаваць вушкі:
2 шк. мукі,
1,5 шк. вады,
зеляніна кропу,
соль (да смаку).
Як гатаваць. Узяць 2 шк. мукі, вады, соль і замясіць густое цеста. З раскатанага цеста шклянкай выразаць кружочкі, пакласці на іх грыбны фарш і зашчыпаць па краях.
Закіпяціць падсоленую ваду, акуратна апусціць у яе вушкі і варыць у кіпені 5-7 хв. Як пачнуць усплываць – то гатовы.
Падаваць наступным чынам: пакласці ў талерку некалькі вушак, наліць журачку і пасыпаць зелянінай кропу.
Зуцы (грыбныя катлеты)
З чаго гатаваць:
2 жмені сушаных грыбоў,
2 цыбуліны,
1 ст. л. мукі,
1 зубок часнаку,
паніровачныя сухары,
чорны молаты перац (па патрэбе),
молатая каляндра (па патрэбе),
молаты кмен (па патрэбе),
соль (да смаку).
Для стравы спатрэбяцца лепшыя сушаныя грыбы
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. Сушаныя грыбы замачыць, прамыць, зварыць і перакруціць на мясарубцы.
Падсмажыць на алеі да залацістага колеру лыжку мукі. У грыбы дадаць муку, падсмажаную цыбулю, зубок дробна скрышанага часнаку, каляндру, перац і соль.
Сфармаваць катлеты, абкачаць іх у сухарах і падсмажыць на алеі да залацістай скарынкі.
Смачна есці!
Рознакаляровае печыва
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Чытайце таксама:
Пад уладай сялянскіх разнасолаў, або Час посных страў
Усім водарам водар, або Кулінарнае падарожжа па лютаўскіх стравах з кменам
Поснае перадкаляддзе, або Пачынаем Піліпаўку з поліўкі ды квасу
