Пакарылі Нью-Ёрк і трапілі ў спісак ЮНЕСКА: у чым унікальнасць няглюбскіх ручнікоў
© Sputnik / Татьяна Федоренко
Падпісацца
Камітэт ЮНЕСКА ўключыў у спісак нематэрыяльнай культурнай спадчыны няглюбскую традыцыю ткацтва. Карэспандэнт Sputnik Таццяна Федарэнка пабывала там, дзе ручнікі з Няглюбкі прадстаўлены найбольш яскрава.
Няглюбскія ручнікі, створаныя патомнымі ткачыхамі на старадаўніх драўляных кроснах, у 1970-е гады прагрымелі на ўвесь мір. ДНК няглюбскай тэкстыльнай традыцыі тады спрабавалі разгадаць на міжнародных выставах у Нью-Ёрку, Парыжы, Манрэалі, Токіа і Бруселі.
Не ўстаялі перад прыгажосцю беларускага ткацтва музеі "Метраполітэн", "Луўр" і нават штаб-кватэра ААН – адну з залаў Сусветнай арганізацыі ўпрыгожваў аўтэнтычны ручнік з Няглюбкі.
1/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
Няглюбская традыцыя, якая з’явілася ў XVII стагоддзі, лічыцца адной з найбольш самабытных з’яў беларускай народнай культуры
2/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
3/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
4/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
5/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
1/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
Няглюбская традыцыя, якая з’явілася ў XVII стагоддзі, лічыцца адной з найбольш самабытных з’яў беларускай народнай культуры
2/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
3/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
4/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
5/5
© Sputnik / Татьяна Федоренко
Сёння самая вялікая калекцыя няглюбскіх ручнікоў захоўваецца ў Веткаўскім музеі стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Ф.Г. Шклярава. У пяці вітрынах пад шклом не рэпліка і не копіі – толькі аўтэнтык, некаторыя экспанаты з больш чым стогадовай гісторыяй. У кожным ручніку прасочваецца эвалюцыя колеру і тэхнікі: ад выцвілага з часам бледна-чырвонага да каляровых з махрамі, але ўсё з захаваннем строгай люстраной сіметрыі і геаметрыі.
Мастацтвазнавец Веткаўскага музея стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Ф.Р. Шклярава Галіна Нячаева
© Sputnik / Татьяна Федоренко
"Да моманту адкрыцця музея ў 1987 годзе ў нас было каля ста няглюбскіх ручнікоў і прыкладна 50 ручнікоў традыцыі "Казацкія балсуны", - распавяла агенцтву мастацтвазнаўца Веткаўскага музея стараабрадніцтва і беларускіх традыцый імя Ф.Г. Шклярава Галіна Нячаева.
"Здзівіліся найстаражытнейшым знакам, земляробчаму культаваму знаку "ромб з кручкамі". Такія ж бачылі на антычных вазах Старажытнай Грэцыі ў музеі Пушкіна ў Маскве. Убачылі гэты найстаражытны знак, і з гэтага ўсё пачалося, сталі вывучаць Няглюбку", - працягнула Нячаева.
Усяго ў экспедыцыйных зборах за 45 гадоў сабрана каля 1 200 няглюбскіх прадметаў. Некаторыя можна ўбачыць толькі ў музеі Веткі.
У неглюбчан тры кручкі прымацаваны да столі ў Чырвоным куце. Яны вешаюць туды самыя прыгожыя ручнікі ў святочныя дні. Пад вышытымі схаваны тканыя, якія затуляюць сам абраз
© Sputnik / Татьяна Федоренко
Гістарычна так склалася, што людзі на беларускай зямлі жылі згодна з прыродай. Лес, рака, жывёлы падказвалі матывы для мастацкіх вобразаў у ткацтве. "Лапы", "вядзьмедзікі", "крывуля", "ёлка", "павук", "васьмірожкі", "вераб'і", "глухоўкі", "цярэшачкі" не проста ўзоры – у іх зашыфраваны ўнікальны няглюбскі код, які да гэтага часу вывучаюць этнографы і мастацтвазнаўцы.
Адметная рыса няглюбскага ручніка – актыўныя чырвоныя палосы, калодкі. Яны запаўняюць прастору паміж знакамі. У палескіх ручніках больш белых прасветаў, бо ў рэгіёне шмат рэк і балот, і ткачыхі гэта адлюстроўвалі на даматканым палатне.
Шырокія чырвоныя палосы – калодкі – адметная рыса няглюбскіх ручнікоў
© Sputnik / Татьяна Федоренко
Паступова няглюбскі ручнік пачынае цікава запаўняцца рознымі мігценнямі, строчкамі. Але чырвоныя калодкі працягваюць адыгрываць сваю ролю, выконваючы тэндэнцыю люстраной сіметрыі. Майстрыхі пераходзяць на іншую мову ў сваёй творчасці, захоўваючы геаметрыю: ромбы, кручкі. Але тэхналогія тая ж – яны ткуць свой ручнік са сподняга боку і бачаць малюнак толькі, калі скончаць выраб.
1/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
З часам да традыцыйнага чырвона-белага колеру ткачыхі дадаюць чорны. Ручнікі становяцца больш прыгожымі, але працягваюць трымацца старажытнай сіметрыі і геаметрыі
2/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
3/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
1/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
З часам да традыцыйнага чырвона-белага колеру ткачыхі дадаюць чорны. Ручнікі становяцца больш прыгожымі, але працягваюць трымацца старажытнай сіметрыі і геаметрыі
2/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
3/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
"Новая тэхніка, на якую перайшла Няглюбка – аднаасобны перабор. Гэта работы Марыі Калтуновай. У яе неяк спыталі: "Як вы разумееце, атрымаўся ўзор ці не?". Яна адказала: "Калі не той узор ставіш, то рукамі і нагамі ўпіраецца, не ідзе". Гэта значыць, у іх было глыбокае пачуццё заканамернасці формы", - патлумачыла Нячаева.
У пэўны перыяд класічныя чырвона-белыя і чырвона-чорна-белыя ручнікі пачынаюць эксперыментаваць з колерам, разбаўляючы чырвоныя палосы-калодкі яркімі рознакаляровымі расліннымі арнаментамі строгай геаметрычнай формы, а ўнізе з’яўляюцца махры.
1/2
© Sputnik / Татьяна Федоренко
Першапачаткова няглюбскія ручнікі рабілі толькі з чырвоных і белых нітак, але калі сталі жыць больш багата, пачалі дадаваць чорныя, а потым і каляровыя
2/2
© Sputnik / Татьяна Федоренко
1/2
© Sputnik / Татьяна Федоренко
Першапачаткова няглюбскія ручнікі рабілі толькі з чырвоных і белых нітак, але калі сталі жыць больш багата, пачалі дадаваць чорныя, а потым і каляровыя
2/2
© Sputnik / Татьяна Федоренко
"Вось мы бачым узор "ёлка" – гэта сімвал вяселля. Майстрыхі пераходзяць на новы кветкавы і раслінны арнамент, але геаметрычны. "Ёлка" – гэта васьміканцовы крыж – адна з найстаражытных піктаграм. Гэта значыць яны працягваюць касмалагічна трактаваць свае арнаменты", - удакладніла мастацтвазнаўца.
Каб лепш разумець няглюбскае ткацтва, Галіна Нячаева рэкамендуе для пачатку навучыцца бачыць ручнік, як мадэль культурнай прасторы, і чытаць яго, як тэкст, выкарыстоўваючы старажытную мову сімвалаў і знакаў.
1/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
На няглюбскіх ручніках узоры кожнай мясцовасці адрозніваліся паміж сабой, маглі быць непаўторнымі нават у суседніх вёсках
2/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
3/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
1/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
На няглюбскіх ручніках узоры кожнай мясцовасці адрозніваліся паміж сабой, маглі быць непаўторнымі нават у суседніх вёсках
2/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
3/3
© Sputnik / Татьяна Федоренко
"Гэта яшчэ адна піктаграма сусветнага дрэва. Вось мне адна з няглюбскіх ткачых казала: "Вось гэтае зялёнае – гэта зямля, а сіняе – быццам бы зоркі ззяюць". І я чую касмалагічны тэкст. Вось тут крыжы, завіткі спіраль, як увасабленне патэнцыі жыцця", - чытае ручнік, нібы кнігу, Галіна Нячаева.
І ёй паддаецца любы тэкст даматканай сямейнай рэліквіі, якую даставалі з куфраў няглюбскія бабулі і перадавалі ў музей.
Ручнікі бранай тэхнікі – гэта найстаражытная тэхналогія ткацтва. Калі разглядаць іх, як культурную прастору, то вакол сімвалаў ураджаю абавязкова будуць арнаменты "лапы". Яны сімвалізуюць некранутую зямлю. А побач "вядзьмедзі", ды не простыя, а двухгаловыя. Гэтыя знакі размешчаны з краю ручніка, яны аддзяляюць зіму і лета, абазначаюць мяжу, якая павінна быць для ўсяго.
Усе жанчыны ў Беларусі ўмелі ткаць на кроснах. Ткацкі станок 1914 года
© Sputnik / Татьяна Федоренко
Вясельная тэрміналогія "мядзведзя" вельмі актыўна выкарыстоўвалася ў Няглюбцы. Свякроў нявестку сустракала ў вывернутым кажусе, як мядзведзіца. На поўсць кажуха, пасыпанага зернем, нявесту клалі спаць у доме жаніха ў першую ноч. А калі няглюбскі ручнік разгледзець, як мадэль года, то "вядзьмедзі" сімвалізуюць раннюю вясну, калі прырода абуджаецца. У хрысціянскім календары гэта Сёмуха, "зялёныя каляды" – час русалак і варажбы. І тады арнамент "страла" сімвалізуе на ручніку неараную зямлю, якой трэба будзе даць ураджай.
Кампазіцыя няглюбскага ручніка мае цэнтр і люстраное разгортванне ў адзін бок і другі. А ў цэнтры дзве фігуры ранняга старажытнага земляробчага знака – "ромб з кручкамі". Такі ж арнамент, адзначае Нячаева, намаляваны на дзяржаўным сцягу Беларусі.
У правым куце няглюбскі ручнік са знакам "Ромб з кручкамі". Такі ж сімвал выкарыстоўваецца ў дзяржаўным сцягу Беларусі
© Sputnik / Татьяна Федоренко
"Гэта знак поспеху, дасягнення, урадлівасці і ўраджаю. Яго варыянты маюць розную канфігурацыю, рознае ўнутранае запаўненне", але заканамернасць заўсёды адна", - падсумавала мастацтвазнаўца.
У невялікай вёсцы Няглюбка Веткаўскага раёна гэтая ўнікальная традыцыя захавалася і ў нашы дні: там ткуць яркія ручнікі, якія немагчыма сустрэць у іншай мясцовасці. Патомных майстрых у вёсцы засталося ўсяго тры, але свой вопыт яны перадаюць моладзі, робяць усё, каб няглюбскія ручнікі не зніклі як рамяство.
Няглюбскі строй – адзін з найбольш архаічных і складаных відаў беларускага нацыянальнага касцюма (старадаўні панеўны комплекс), які гарманічна спалучае ў сабе белую арнаментаваную сарочку, дробнаклетачную плахту (андарак), суконны фартух, нагрудны фартух ("запіна"), шырокі чырвоны пояс і ўзорысты галаўны ўбор
© Sputnik / Татьяна Федоренко
10 снежня няглюбскія ручнікі афіцыйна сталі культурнай спадчынай ЮНЕСКА. Беларусі ўручылі сертыфікат, які пацвярджае рашэнне Міжурадавага камітэта аб захаванні ўнікальнай няглюбскай традыцыі ткацтва.
Да ўключэння няглюбскіх ручнікоў у спісак ЮНЕСКА, у яго ўжо былі ўнесены калядны абрад "Калядныя цары" ў вёсцы Семежава (Капыльскі раён, Мінская вобласць), "Урачыстасць у гонар шанавання Іконы Маці Божай Будслаўскай (Будслаўскі фэст)" у вёсцы Будслаў, "Юраўскі карагод" у вёсцы Пагост Жыткавіцкага раёна Гомельскай вобласці, Культура бортніцтва, саломапляценне Беларусі і беларуская выцінанка.
Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь, чытайце нас у Дзэн, а таксама сачыце за намі ў сацсетках "Одноклассники" і "ВКонтакте"
