Апетытны хрэн – лекі і ежа

Этнограф Ларыса Мятлеўская нагадвае аб лекавых уласцівасцях звычайнага хрэну і раіць прыгатаваць з яго найлепшыя вясковыя стравы.
Sputnik
Няма чалавека, які б не ўсведамляў каштоўнасці здароў’я. Яго, як кажуць, ні за якія грошы не купіш! Ведалі, што хваробу з цела выгнаць цяжэй, чым яе атрымаць. А калі ўжо такое сталася, то каб вылечыцца карысталіся тым, што было пад рукой і магло стаць лекамі. З частымі зімовымі хваробамі змагаліся лазняй, зёлкамі і парадамі дасведчаных народных лекараў. Але і без іх кожная гаспадыня ведала, што калі сям’ю карміць правільна, выкарыстоўваючы найбольш карысныя для гэтага часу прадукты, то ўсе будуць здаровыя.
Малако і хлеб
Каб хвароба не прычапілася, нашы бабулі раілі есці кіслае малако (кефір, йогурт, ражанку, варанец, прастаквашу, сыроватку), тварог і смятану, якія на іх думку ўмацоўвалі арганізм і давалі яму сілу справіцца з хваробамі. З гародніны выдзялялі капусту, бульбу, моркву, буракі, гарбуз, рэпу і кабачкі. Так, калі кагосьці з сямейнікаў замучыў насмарк, то гатавалі стравы з кабачкоў. Яны лёгка засвойваюцца, паляпшаюць абменныя працэсы і выводзяць з арганізма лішнюю вільгаць. З садавіны, акрамя насушаных пладоў шыпшыны, рабіны, чорных парэчак і маліны, народныя лекаркі асабліва выдзялялі вішні, якія давалі хворым пры прастудах, анеміі, артрытах. Ну і вядома ж у кожнай добрай гаспадыні заўсёды ў склепе былі прыпасы з чорнай рэдзькі, рэпы і хрэну.
Хрэн – найкаштоўнейшае з пустазелляў! Змагацца з ім практычна немагчыма, і калі ён пасяліўся на агародзе, то будзе расці там на карысць гаспадыні заўсёды. З хрэну можна прыгатаваць не толькі ўсім вядомы востры соус і шмат іншых цікавых і карысных страў, але, перш за ўсё, выкарыстоўваць яго ў якасці лекавага сродку.

Час налягаць на хрэн

Стомленаму чалавечаму арганізму ад хрэну вялікая карысць. Народная медыцына раіць ужываць яго вонкава – пры падагры і рэўматызме ў выглядзе гарчычнікаў, а таксама ўнутр – як узмацняючы сродак пасля разумовых і фізічных нагрузак, пры захворваннях печані, горла, зубной болі, як мачагонны, адхаркваючы сродак, для паляпшэння стрававання ды пры іншых захворваннях.
Вялікая каштоўнасць хрэну не толькі ў тым, што ў ім утрымваецца вялікая колькасць вітаміна С (а яго ў хрэне ў пяць разоў болей чым у лімоне), свежы сок з каранёў расліны мае чароўны лізацым – рэчыва, якое здольна разбураць абалонкі бактэрыяльных клетак. Хрэнам і цяпер лечаць авітамінозы, а калісьці з-за сваёй даступнасці ён быў важным сродкам супраць цынгі.
Хрэн
Хрэн ў якасці соуса да мясных і рыбных страў і дагэтуль шырока выкарыстоўваецца ў традыцыйнай кулінарыі. Ён паляпшае апетыт, страту якога заўсёды лічылі сімптомам хваробы.
Схуднелы чалавек успрымаўся як нездаровы, а значыць не здатны да працы. Аб такіх людзях можна было пачуць:
"Такі худы, што з ботаў можна вытрэсці",
"Такі худы, што цераз жывот можна спіну чухаць",
"Худы, як смык" і інш.
Як праклён у сэнсе "каб ты схуднеў" гучала: "Хай яго кашуля не чапае".
Чалавека, які шмат есць і не папраўляецца, таксама разглядалі як хворага. Гэта пра яго казалі: "Наеўся, як бык, перагнуўся, як смык і галодны, як сабака".
Вызначэнне лекавых асаблівасцей хрэну прывяло да з’яўлення цікавых рэцэптаў з выкарыстаннем гэтай расліны. Вось некаторыя з іх.

Лекавыя рэцэпты або, як у народзе кажуць, "лячноя"

Сок хрэну з кефірам

З чаго гатаваць:
1 ст л соку хрэну,
1 шк кефіру.
Як гатаваць. Сталовую лыжку соку хрэну змяшаць са шклянкай кефіру. Піць па шклянцы сумесі раніцай, удзень і ўвечары за 20 хвілін да яды пры цукровым дыябеце.

Настой каранёў хрэну

З чаго гатаваць:
1 дэс л старкаванага кораню хрэну,
1 шк вады
Як гатаваць. Ваду закіпяціць. Заліць шклянкай кіпятка дэсертную лыжку старкаванага кораню хрэну і даць настаяцца 1 гадзіну. Працадзіць, прымаць па 2 ст лыжкі тры разы на дзень для паляпшэння апетыту.

"Налягайце, братачкі, на хрэн…"

А вось што датычылася нечаканых гасцей, дык, бывала, нейкая гаспадыня ці гаспадар, каб пазбавіць знянацку завітаўшых на вячэру апетыту, маглі звяртацца да розных хітрасцей, у тым ліку, да побытавай магіі.
Стол для гасцей

Так, "у этнаграфічных запісах можна сустрэць смешныя цяпер дзеянні сквапнай гаспадыні, якая хацела, каб госці мала елі за бяседным сталом. Для гэтага дастаткова было уткнуць у стальніцу пад дошкамі з чатырох кутоў па вязальнаму прутку і ў гасцей прападаў апетыт. Але варажба не дзейнічала на таго, хто пра гэта ведаў. Усміхнуўшыся, такі госць незаўважна ўторкваў перад сабой пад сталом нож, каб мець смак да ежы. А яшчэ лепей было дастаць гэтыя пруткі з-пад стала. Казалі, што тады сквапная гаспадыня "аж зямлю будзе грызці ад злосці".

Уладзімір Васілевіч
"Зямная дарога ў вырай"
Хадзілі і такія байкі. Калі падчас бяседы госці спусташалі стол і на ім заставаўся толькі хрэн, то гаспадару нічога не заставалася, як прапанаваць: "Налягайце, братачкі, на хрэн!".
Вядома ж, вострага хрэну шмат не з’ясі, але ж і без яго бяседны стол не будзе поўны! Таму прапаную вам цікавыя кулінарныя рэцэпты з выкарыстаннем гэтай расліны.

Кулінарныя рэцэпты

Соус з хрэну

З чаго гатаваць:
1 кг хрэну,
4 г лімоннай кіслаты або 2 ст лыжкі воцату,
800 г халоднай гатаванай вады,
80 г цукру або ксіліту,
40 г солі.
Як гатаваць. Абабраць карані ад скуркі, вымыць, дробна натаркаваць. Уліць ваду, дадаць соль, цукар або ксіліт, перамяшаць і хутка раскласці па слоіках, шчыльна закаркаваць.

Соус з хрэну са смятанай

З чаго гатаваць:
1 корань хрэну,
1 шк смятаны,
соль.
Як гатаваць. Нацерці падрыхтаваны корань хрэну, змяшаць са смятанай, пасаліць па смаку. Падаць соус да мяса, застудзін (халадзец) ці рыбы як частку гарніру.
Бурачкі абабраныя

Буракі з хрэнам

З чаго гатаваць:
100 г буракоў,
2 ст л хрэну,
30 г смятаны або 15 г алею,
5 г кропу або пятрушкі.
Як гатаваць. Зварыць бурак і натаркаваць, перамяшаць з прыгатаваным загадзя соусам з хрэну, заправіць смятанай або алеем. Перад падачай на стол пасыпаць зелянінай.

Салат з сухіх адвараных грыбоў з хрэнам

З чаго гатаваць:
50 г сухіх грыбоў,
30 г смятаны,
соус з хрэну.
Як гатаваць. Грыбы замачыць на 3-4 гадзіны, адварыць, нашаткаваць, пасаліць па смаку. Смятану перамяшаць з цёртым хрэнам і паліць ёю грыбы.

Салат з хрэну і морквы

З чаго гатаваць:
100 г морквы,
10 г смятаны,
20 г хрэну,
15 г зеляніны,
цукар,
соль.
Як гатаваць. Буйна нацерці моркву і перамяшаць з соусам з хрэну, заправіць смятанай, дадаць соль ды цукар па смаку, перамяшаць. Перад падачай на стол пасыпаць зелянінай.

Галубцы з буракамі і хрэнам

З чаго гатаваць:
60 г капусты,
60 г буракоў,
20 г хрэну,
30 г смятаны,
5 г кропу або пятрушкі,
соль.
Як гатаваць. Капуснае лісце абдаць кіпятком, начыніць пасоленай сумессю з буракоў і хрэну, укласці ў каструлю і заліць смятанай, патушыць. Пасыпаць сечанай зелянінай перад падачай на стол.

Селядзец з буракамі і хрэнам

З чаго гатаваць:
40 г селядца,
75 г буракоў,
20 г хрэну,
15 г маянэзу або алею,
15 г зеляніны.
Як гатаваць. Пачысціць ад скуры і костак селядзец, нарэзаць на кавалачкі і выкласці на блюда. Як гарнір буйна старкаваць буракі, перамяшаць з нацёртым хрэнам і выкласці побач з селядцом. Паліць усё маянэзам або алеем і пасыпаць сечанай зелянінай.
Спадзяюся, што рэцэпты прыйдуцца вам да спадобы! І ўсё ж, ужываючы хрэн, варта памятаць, што есці яго раюць з асцярожнасцю хворым на гастрыты, язвавую хваробу, каліты, людзям з хваробамі печані і нырак.
Смачна есці і не хварэць!
Пень-калода, чы заўтра будзе пагода? Або ці спраўджваюцца народныя прыкметы
Чытайце таксама:
"Святое Васілля людзям красілля", або Успаміны пра "хвастатую" куццю
"Куханы" для "малімоніка", або Смачны дзень у бабулі
"Лапцёвыя" звычаі, або "Зручны абутак бы добры сябра…"