"Госці на парог – гаспадыня за пірог…", або Сустракаем Хлебны Спас з пружанскай кухняй
© Sputnik / Альфрэд Мікус
Падпісацца
Этнограф Ларыса Мятлеўская распавядае пра хлебныя ўрачыстасці падчас Трэцяга Спаса і раіць аднавіць старажытную беларускую кулінарыю, прыгатаваўшы ламанцы з макам і пшанічны пірог па пружанскіх рэцэптах.
Апошнія жнівеньскія дзянёчкі напаўняюць сэрца радасцю, бо амаль кожны дзень прыносіць прыемнае хваляванне ад вынікаў працы на зямлі. Яшчэ ўчора ад работы камбайнаў гуло вясковае наваколле, а сёння палі ўжо залоціць іржышча.
Жніво завершана
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Саламяныя "кацёлкі", густа раскіданыя па палях, утвараюць маляўнічы пейзаж і спакушаюць на сэлфі.
Надышоў час Дажынак, якія ў Беларусі святкуюць заўсёды асабліва ўрачыста. Згодна з народным календаром іх здаўна наладжвалі 28 і 29 жніўня – на Вялікую Прачыстую (калі Царква адзначае Успенне Прасвятой Багародзіцы) і на Трэці Спас, які нездарма называюць Хлебным.
Дажынкі ў вёсцы
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Вандруючы ў гэтыя дні па краіне, можна назіраць святочныя кампазіцыі з кулёў саломы і нават трапіць на канцэртныя праграмы! Мясцовыя работнікі культуры ладзяць іх у гонар новага ўраджаю і хлебаробаў, працавітымі рукамі якіх ён сабраны. На запыленых тварах можна пабачыць лагодныя ўсмешкі і прыемную стому, а на вечку ад дзяжы, засланым ручніком, красуе, упрыгожаны каласамі, першы каравай.
Першы каравай
© Sputnik / Альфред Микус
Хлебныя ўрачыстасці
Адышлі ў нябыт тыя часы, калі кожны вясковец браў у рукі касу, сярпы і прыбіраў са сваіх палеткаў зерневыя культуры. Акуратна складзеныя копы са снапоў цяпер можна сустрэць бадай што толькі ў глухіх вёсках, а сам сноп хутка стане этнаграфічным аб’ектам, прадстаўленым у экспазіцыях адпаведных музеяў.
Сялянскія копы са снапоў
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
З даўніх часов жніво лічылася найважнейшай справай года для аграрыя, бо ад плёну яго працы наўпрост залежаў дабрабыт і сытае жыццё сям’і і краю. Можа таму кожны этап гэтага працэсу і па сённяшні дзень так багата абстаўлены радаснымі ўрачыстасцямі.
Вядома ж, старажытныя абрады, звязаныя з ушанаваннем нівы, значна адрозніваюцца ад сучасных святочных мерапрыемстваў. І, тым не менш, сівая даўніна не-не, ды праявіцца ў жаданні зладзіць святочны абед проста на полі ці ў апошніх каласах, пакінутых не зжатымі на залатым іржышчы. У народзе верылі, што гэтыя каласы даюць прытулак духу поля, які будзе абараняць яго ад навальніц і празмернай спякоты. Засталася і традыцыя пакідаць на полі ахвяру духу зямлі ў выглядзе хлеба й солі.
Абрадавы каравай
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Усё гэта рабілася для таго, каб у наступным годзе прычакаць новы ўраджай – маўляў, "каб вялося і не звялося".
На Прачыстую і ў Хлебны Спас было прынята асвячаць зёлкі, агародніну і снапок з апошніх каласоў. Яго называлі "барадой". Цікава, што зернем з асвечанай "барады" пасля Прачыстай калісьці пачыналі гэтак званыя "засеўкі". Увогуле апошнія нязжатыя каласы ў розных мясцовасцях Беларусі мелі розныя, поўныя глыбокага сэнсу назвы – "спарыня", "раёк", "каза", "перапёлка", "Богава барада" і нават "кукла".
Апошнія нязжатыя каласы насілі незвычайныя назвы: "спарыня", "раёк", "каза" і "перапёлка"
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Наогул лічылася, што асвечанае жыта, калі перамяшаць яго з астатнім зернем, дапаможа новаму збожжу добра расці.
Цудоўная традыцыя адзначаць свята новага ўраджаю засталася і сёння. І хоць цяпер гэтае свята ладзіцца толькі ў асобных сялянскіх сем’ях, дух урачыстасці, асаблівай радасці вядомы многім жыхарам нашай краіны.
Трэці Спас пірагоў прыпас
На сучасным свяце, як і стагоддзі таму, без смачных страў на агульным застоллі не абыходзіцца. Безумоўна, найгалоўнейшыя стравы свята – хлеб і разнастайныя пірагі.
Пірагі раней не толькі пяклі, але калісьці аб іх спявалася і ў жніўных абрадавых песнях. Напрыклад, у адной з такіх песень згадвалася Спажа (Гаспажа, Багародзіца), якая на Прачыстую ходзіць па зжатых нівах ды ў правай руцэ трымае залаты серп, а ў левай – "пшонны пірог".
Спажа ходзіць па зжатых нівах ды ў правай руцэ трымае залаты серп
© Sputnik / Альфрэд Мікус
На жаль дакладная рэцэптура гэтага пірага пакуль не знойдзена. Аднак апісанне падобнай стравы пад назвай "каржы" пакінуў вядомы беларускі этнограф Чэслаў Пяткевіч у кнізе "Рэчыцкае Палессе":
"Цеста загадзя замешанае ў начовачках ці на стале з мяшанай мукі (жытняй з грэцкай або пшоннай мукі), а ў каго ёсць мажлівасць то з пшоннай мукі з дадаткам адвольнай колькасці яек (колькі хто мае і як хто любіць), раскатваюць таўшчынёй да 2 см і саджаюць у печ, адпаведна напаленую, на хлебнай лапаце, адкуль праз паўгадзіны вымаюць. Ядуць паламанымі на дробныя кавалачкі, аблітымі тоўчаным макам, расцёртым з мёдам пад назвай "крышаньцы". Гэта патрава лічыцца абрадавай".
Гаспадыні частуюць хлебам
© Sputnik / Альфред Микус
Што ж, дажынкі – самы час пячы смачную выпечку са свежай мукі і частаваць ёю членаў сям’і, суседзяў ды гасцей. Так, у аграгарадку Шчарчова, што ў Пружанскім раёне (Брэстчына) і цяпер гатуюць страву "ламанцы", падобную да тых самых "крышаньцоў".
Ламанцы
З чаго гатаваць:
3 шк. мукі,
1 яйка,
1 шк. вады,
2 ст. л. цукру,
100 г маку,
алей,
цукар,
соль (да смаку).
Мак у макотры
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. З мукі, яйка, вады і солі замясіць тугое цеста. Раскачаць яго пластом таўшчынёй у 0,5 см. Парэзаць на квадрацікі 5 на 5 см, раскласці на блясе, змазанай алеем, і спячы ў печы (духоўцы).
Загадзя ў цёплай вадзе намачыць мак. Як набракне – расцерці ў макотры, уліць 0,5-0,7 л гатаванай вады з цукрам і надалей дадаваць цукар, пакуль вада не пабялее.
У ваду з макам пакласці ламанцы (паламанае печыва) і пакінуць на некалькі гадзін, каб набраклі.
Пірог з макам
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Пшанічны пірог
Рэцэпт паводле пружанскай кухні.
З чаго гатаваць:
2 кг пшанічнай мукі,
1 л малака,
100 г дражджэй,
100 г вяршковага масла,
1-1,2 шк. цукру,
1 яйка.
Вясковы пірог
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Як гатаваць. Для апары ў малацэ развесці дрожджы, дадаць 100 г мукі, усыпаць трошкі цукру. Пакінуць цеста на паўгадзіны, каб паднялося.
У апару дадаць цукар, масла і муку. Замясіць густое цеста (каб адставала ад рук). Паставіць цеста ў цёплае месца і накрыць сурвэткай. Калі цеста добра падымецца, прымяць яго і даць падняцца зноў.
Добра вымясіць цеста, укласці начынку, раскласці цеста па змазаных маслам формах ды змазаць паверхню ўзбітым яйкам. Выпякаць у печы (духоўцы) 1-1,5 гадзіны.
Духмянага Хлебнага свята ды смачна есці!
Хлеб з печы
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Чытайце таксама:
Свята райскай садавіны, або Гатуем з яблыкамі на Другі Спас
Медзяны Спас, або Як прывабіць Спарыша стравамі з мёду, маку і морквы
Кулінарныя традыцыі ў жніво, або Энікі-бэнікі… гатуй "палюбэнікі"!
