Чаму на Сямёна комін жэняць, або Сакрэты пружанскага застолля

Калісьці 14 верасня толькі пачыналася восень. Згодна з народным календаром у гэты дзень святкавалі святога Сымона (Сямёна Стаўба). Зменлівае гэтым часам надвор’е падказвала аб набліжэнні трывалых халадоў. Пра Сымона ў народзе казалі, што да яго свята трэба абавязкова пастрыгчы авечак, бо святы нібыта можа скрасці воўны сабе на рукавіцы.

З нагоды няўстойлівага надвор’я ў гэты дзень продкі прыкмячалі:

Мабыць, таму да гэтага свята сяляне спяшаліся завяршыць сяўбу азімых. Да таго ж лічылася, што калі першы засевак жыта зрабіць напярэдадні Яна ці Хлебнага Спаса (29 жніўня), то жыта ўродзіцца каласістае і будзе ядраністае. Калі ж сеяць напярэдадні Сямёна Стаўба, то жыта хоць не будзе каласістым, але дасць добрую салому (а яна ўжывалася і для майстравання страхі і для кармлення скаціны ў галодныя гады). Дбайныя гаспадары, ведаючы гэта, стараліся рабіць засеўкі і ў жніўні, і ў верасні.

Даўно карыстаючыся электрычнасцю, цяперашнім людзям цяжка ўявіць – як гэта жыць без лямпачкі пад столлю. Вядома ж, продкі ўжывалі ў хатняй гаспадарцы і васковыя свечкі, і газніцы.

Але яшчэ раней вёска доўгі час асвятляла хату пасветам, лучніком або комінам. У ім на "каганцы" (старая патэльня або гліняная місачка) палілі лучыну ды дробна пасечанае хваёвае карэнне.

Дарэчы, комін – гэта невялікая металічная рашотка, ці іншым часам патэльня, якую падвешвалі пад спецыяльнай квадратнай адтулінай да столі (паводле кнігі Алеся Лозкі "Беларускі народны каляндар").

Першае восеньскае запальванне агню ў хаце прыпадала на Сямёна, што азначала пераход ад прац у полі да хатніх зімовых клопатаў. Таму ў гэты дзень упершыню дзяўчаты і жанчыны садзіліся за прадзіва. Такі пераход быў урачыста абстаўлены правядзеннем адмысловага абраду шанавання агню і хатняга духа-продка – "Жаніцьба коміна".

Адбывалася "Жаніцьба…" наступным чынам: комін упрыгожвалі кветкамі, стужкамі і новымі саматканымі ручнікамі, вадзілі вакол яго карагоды, спяваючы:

або

Такім чынам, зыходзячы з даўніх уяўленняў продкаў, якасцямі "маладых" надзяляліся Комін і Праца.

Просячы ў агня сямейнага ладу, дабрабыту ды спорнай працы, агонь на коміне продкі "частавалі" зернем, арэхамі, кавалачкам сала ды гарэлкай.

Аднак сяляне, наладжваючы застолле, не забываліся і на сябе.

Пакуль моладзь слухала быліцы і казкі, танцавала і спявала, старэйшыя сядалі за стол, каб за смачнымі стравамі ўзгадаць мінулае лета, пахваліцца плёнам сваёй працы і, вядома ж, таксама паспяваць. А як жа іначай, калі гэтаму спрыяюць цікавыя кулінарныя скарбы з Пружаншчыны!

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Памыць у гарачай вадзе загадзя падрыхтаваны страўнік (калі няма – можна ўзяць тоўстую кішку).

Бульбу натаркаваць на буйной тарцы.

Нарэзаць здор (нутраное сала) дробнымі кубікамі і добра абсмажыць. Перац і лаўровы ліст падсушыць на печы або патэльні – спецыі стануць больш духмяныя і крохкія. Укінуць у бульбу, дадаць проса, соль, молаты перац і здробнены лаўровы ліст.

Напхаць страўнік бульбяной масай, зашыць дзірку і выкласці на змазаную тлушчам бляху. Запякаць у печы (духоўцы) 1 гадзіну.

Падаваць з кіслай капустай ці іншымі саленнямі.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. Зварыць бульбу, стаўчы, дадаць малако і вяршковае масла (ці свіны тлушч). Трошкі ахаладзіць таўканіцу, дадаць муку, яйка, соду на канцы нажа. Усё добра вымесіць, па патрэбе дадаючы муку, каб атрымалася густое цеста.

Падзяліць цеста на часткі, з якіх скачаць каўбаскі таўшчынёй у 2-3 см. Каўбаскі парэзаць на кружкі, кожны з якіх трэба ўкачаць у муку.

У шырокай каструлі закіпяціць падсоленую ваду і апусціць туды палюхі, варыць 5 хв. Як усплывуць, дастаць шумоўкай.

Паліць падсмажаным з цыбуляй салам або смятанай.

З чаго гатаваць:

Як гатаваць. У вялікую міску ўбіць яйкі, дадаць малако і соль і добра перамяшаць.

Заскварыць дробна нарэзанае сала з цыбуляй, злёгку ахаладзіць, дадаць у яйкі і перамяшаць.

Усё пераліць у міску або глыбокую форму, накрыць крышкай і паставіць у печ (духоўку) на 40 хв.